در گزارش حاضر نتایج "پایش طرح جامع فولاد کشور در سال 1397 " با تمرکز بر بازار فولاد تدوین شده است و بخش زیرساخت ها و مواد اولیه در گزارش دیگری ارائه خواهد شد.

تولید  فولاد ایران در سال 1397

نتایج حاصل از پایش طرح جامع فولاد کشور نشان می‌­دهد که در سال 1397 همانند سال­های گذشته بر ظرفیت کل زنجیره فولاد افزوده شده است. در پایان سال 1397 ظرفیت کنسانتره­ سنگ آهن­ کشور به عنوان اولین حلقه از زنجیره ارزش فولاد به 52.42 میلیون تن رسید و میزان تولید کنسانتره در کشور رقم 44.94 میلیون تن ثبت شد. درگندله­سازی نیز ظرفیت اسمی کشور در پایان سال 1397 برابر با 48.15 میلیون تن بوده و معادل با  41.51 میلیون تن گندله توسط واحدهای مذکور تولید شد.

در حلقه آهن اسفنجی نیز برای سال 1397 ظرفیت اسمی 32.67 میلیون تن و میزان آهن اسفنجی تولید شده به رقم  26.36 میلیون تن رسید.

ظرفیت اسمی فولاد خام در پایان سال 1397 معادل با 33.94 میلیون تن بوده و مقدار تولید فولاد خام توسط فولادسازان رقم 24.67 میلیون تن اعلام شده است.

ظرفیت اسمی محصولات نوردی در پایان 1397 برابر با 44.3 میلیون تن بوده و در مقابل کمترین میزان تولید نیز متعلق به همین بخش می­باشد. در سال 1397 مجموع محصولات نوردی تولید شده (تخت و طویل) برابر با 17.5 میلیون تن بوده است. به بیان دیگر در بخش نورد نرخ بهره ­برداری از ظرفیت اسمی حدود 40 درصد می­باشد که این رقم کمترین مقدار در زنجیره ارزش فولاد می­باشد.

با توجه به ارقام فوق می­توان وضعیت بازار فولاد را در طرف عرضه در نمودار زیر خلاصه نمود.

تجارت  فولاد ایران در سال 1397

اما بخش تجارت در سال 1397 حکایت دیگری داشته است. سال 1397 با خروج یک‌­جانبه آمریکا از برجام و با آشفتگی بازار ناشی از جهش ناگهانی نرخ ارز همراه بود و رخدادهای مذکور منجر به صدور بخش­نامه‌­ها و دستورالعمل­‌های بی­‌شماری شد تا از این گذر بازار مدیریت و کنترل شود. به استناد آمار تجارت، نتایج حاصل از بخشنامه‌­ها در کاهش صادرات بنگاه‌­های بزرگ فولادی (معادل با 20 درصد)، کاهش در میزان صادرات شمش فولادی ( معادل با 20 درصد) و رشد قابل توجه صادرات محصولات طویل توسط تجار خرد ( معادل با 152 درصد درمقابل رشد 13 درصدی محصولات تخت) نمود یافت. آمار تحقق یافته در صادرات در سال 1397 برای فولاد خام برابر با 5.5 میلیون تن و برای محصولات فولادی 3.3 میلیون تن بوده است. نمودار زیر میزان صادرات سال 1397 را نشان می­دهد.

توضیح: زنجیره سنگ آهن در نمودار شامل مجموع صادرات سنگ آهن، کنسانتره و گندله می­باشد.

در طرف تقاضای بازار نیز محاسبات مصرف نشان می‌­دهد که مصرف معادل با فولاد خام در سال 1397 نسبت به سال 1396، حدود 10 درصد کاهش یافته است. این کاهش نتیجه رکودی است که بر اقتصاد کشور سایه افکنده است.

بازار فولاد ایران در افق 1404

نتایج حاصل از پایش طرح جامع فولاد کشور در خصوص وضعیت زنجیره فولاد کشور در افق 1404 مشخص نمود که:

• ظرفیت طرح­های در دست اجرا قابل تحقق در بخش کنسانتره ­سازی 20.45 میلیون تن می­باشد که بدین ترتیب انتظار می­رود با توجه به ظرفیت موجود در این بخش، در افق چشم انداز ظرفیت کنسانتره­ سازی­ها به حدود 73 میلیون تن برسد.
• ظرفیت طرح­های در دست اجرا قابل تحقق در بخش گندله 25.32 میلیون تن می­باشد که بدین ترتیب انتظار می­رود با توجه به ظرفیت موجود و فعال در این بخش، در افق حدود 74 میلیون تن ظرفیت گندله­ سازی فعال در کشور وجود داشته باشد.
• ظرفیت طرح­های در دست اجرا قابل تحقق در بخش آهن اسفنجی 32.7 میلیون تن می­باشد. در صورت به بهره‌­برداری رسیدن این طرح ها و با توجه به ظرفیت موجود و فعال در این بخش، انتظار می­رود در افق 1404 حدود 45 میلیون تن ظرفیت آهن اسفنجی فعال در کشور وجود داشته باشد.
• همچنین در حال حاضر حدود 22 میلیون تن ظرفیت طرح­های در دست اجرا قابل تحقق در زنجیره ارزش فولاد در بخش فولادسازی وجود دارد که در صورت به بهره‌­برداری رسیدن ظرفیت مذکور، 55 میلیون تن هدف‌­گذاری انجام شده محقق خواهد شد.

ارقام فوق به همراه توازن زنجیره در افق 1404 در نمودار زیر ارائه شده است.

در رابطه با تحقق ظرفیت فوق چند نکته قابل ذکر است:

• محاسبات نشان می­دهد که به منظور تحقق ظرفیت­های فوق و با احتساب آنکه به ازاء کمبودها نیز احداث انجام شود، لازم است مبلغ 6.8 میلیارد یورو سرمایه‌­گذاری انجام شود. علاوه بر این برآوردها در طرح جامع فولاد کشور نشان می­دهد سرمایه­ گذاری لازم برای تکمیل زنجیره در بخش زیرساخت­ها (تجهیز معدن، گاز، برق، آب، جاده، بندر و ریل) معادل با 10.4 میلیارد یورو خواهد بود.
• واضح است که توسعه تنها در ایجاد ظرفیت های جدید خلاصه نم ی­شود و وجود تقاضا خود مهمترین عامل محرک بازار و تولید می­باشد. محاسبات انجام شده در پایش طرح جامع فولاد کشور نشان می­دهد که میزان مصرف فولاد در افق 1404 با فرض رشد اقتصادی حدود 4 درصد کمی بیش از 26 میلیون تن خواهد بود. دستیابی به این رقم به استناد تشکیل سرمایه ثابت در ساختمان و ماشین آلات و با در نظر گرفتن متوسط سهم ارزش محصولات فولادی مصرف شده در 5 سال گذشته در تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، سالانه تا افق 1404 برابر با 113 میلیارد یورو برآورد شده است. رقم برآورد شده برای ایجاد مصرف 26 میلیون تنی نشان دهنده آن است که لازم است اقتصاد در سال­های پیش رو در فاز رونق باشد و نقدینگی به اندازه­ای فراهم باشد تا چنین تقاضایی شکل بگیرد و البته نکته قابل توجه آن است که با وجود مصرف داخلی حتی حدود 30 میلیون تن، فاصله قابل توجهی میان مصرف و ظرفیت سازی وجود خواهد داشت.
• برآوردها در طرح جامع فولاد کشور نشان می­ دهد که میزان صادرات معادل فولاد خام در افق 1404 به استناد سهم صادرات به تولید در سال­های پر رونق صادرات کشور، معادل با 15 میلیون تن خواهد بود. با توجه به سهم فعلی صادرات فولاد در صادرات محصولات غیر نفتی (معادل 7 درصد به لحاظ ارزش) و با فرض ادامه همین سهم در آینده تحقق 15 میلیون تن صادرات فولاد به معنای دستیابی به صادرات غیر نفتی حدود 100 میلیارد یورو خواهد بود. ارقام برآورد شده نشان می­دهد که لازم است زیرساخت­ها و پیش­نیازهای نرم افزاری و سخت افزاری فراهم باشد تا تحقق هدف صادرات امکان پذیر شود.