به گزارش چیلان ، صنعت فولاد ایران، به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه صنعتی کشور، نقش کلیدی در تأمین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی، ایجاد اشتغال و ارزآوری ایفا می‌کند. بر اساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، ایران باید تا پایان این افق به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد میانی و جایگاه هفتم جهانی در تولید فولاد برسد. با اینکه صنعت فولاد موفق شد طبق سند چشم انداز به ظرفیت‌سازی فوق دست یابد اما دولت در حوزه زیرساخت به خصوص تأمین انرژی نتوانست پشتیبانی لازم از این صنعت استراتژیک داشته باشد.
وضعیت موجود صنعت فولاد
در حال حاضر ایران با تولید سالانه ۳۰ میلیون تن فولاد میانی، رتبه دهم در بین کشورهای تولیدکننده فولاد را دارد. ظرفیت نصب‌شده کشور حدود ۵۰ میلیون تن است اما مشکلاتی همچون کمبود انرژی و مواد اولیه مانع بهره‌برداری کامل شده‌اند. صادرات فولاد ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۶.۵ میلیارد دلار درآمد ارزی داشته، اما از هدف ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلاری فاصله دارد.
در حوزه مواد اولیه، ایران از ذخایر قابل توجه سنگ‌آهن برخوردار است، اما استخراج و سرمایه‌گذاری در این حوزه با نیازهای تولید ۵۵ میلیون تنی همخوانی ندارد. همین موضوع، خطر کمبود سنگ‌آهن در آینده را پررنگ‌تر کرده است.
دلایل عدم تحقق اهداف سند چشم‌انداز
همان‌گونه که اشاره شد ظرفیت نصب‌شده کشور حدود ۵۰ میلیون تن است و با توجه به پروژه های نیمه تمام، رسیدن به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن در افق ۱۴۰۴ دور از دسترس نیست ولی عوامل متعددی مانع تحقق این چشم انداز شده شده‌اند، که از جمله مهم‌ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- بحران انرژی به‌ویژه قطعی برق و گاز در تابستان و زمستان که موجب توقف تولید در بسیاری از واحدها شده است.
- سیاست‌های دولتی از جمله قیمت‌گذاری دستوری، نوسانات نرخ ارز و محدودیت‌های صادراتی که انگیزه تولید و صادرات را تضعیف کرده‌اند.
- رقابت منطقه‌ای که برخی کشورهای همسایه با ایجاد ظرفیت‌های جدید، بازار صادراتی ایران را محدود کرده‌اند.
مصرف انرژی و فشارهای ناعادلانه
صنعت فولاد حدود ۷ درصد از برق کشور و ۵ درصد از گاز مصرفی را به خود اختصاص می‌دهد اما سهم بسیار بالاتری از محدودیت‌ها را تحمل می‌کند. در دوره‌های اوج مصرف، حتی تا ۹۰ درصد از برق فولادسازان قطع شده و سهمیه گاز برخی واحدها به زیر ۳۰ درصد رسیده است. این در حالی است که بسیاری از واحدها نیروگاه‌های اختصاصی دارند و بخش زیادی از انرژی خود را تولید می‌کنند.
افزایش هزینه انرژی و تأثیر آن
در دو سال اخیر، تعرفه‌های گاز و برق برای صنایع فولادی چند برابر شده است. این در حالی است که قیمت محصولات فولادی متناسب با این افزایش رشد نکرده و سیاست‌های کنترلی دولت نیز اجازه تعدیل قیمت را نداده‌اند. نتیجه، کاهش حاشیه سود تولیدکنندگان، تضعیف توان مالی و سرمایه‌گذاری و خطر زیان‌دهی واحدهای تولیدی بوده است.
منبع: کتاب سال فولاد ایران (۱۴۰۴)/ چیلان
بر اساس اطلاعات کتاب سال فولاد ایران (ویژه ۱۴۰۴) منتشر شده توسط چیلان ، میانگین قیمت برق فولادسازان از ۸۷۰ ریال بر کیلووات ساعت در سال ۱۳۹۸ با ۲۲۲۲ درصد افزایش به ۲۰،۲۰۰ ریال بر کیلووات ساعت در سال ۱۴۰۳ رسیده یعنی بیش از ۲۳ برابر شده است. همچنین میانگین قیمت گاز صنعت فولاد از ۲۸۷۰ ریال بر متر مکعب در سال ۱۳۹۸ با ۱۲۹۸ درصد افزایش به ۴۰،۱۲۱ ریال بر متر مکعب در سال ۱۴۰۳ رسیده و تقریبا ۱۴ برابر شده است.
تأثیر سیاست‌های مسکن بر فولاد
دولت با هدف مهار قیمت مسکن تلاش کرده قیمت فولاد را کنترل کند اما سهم فولاد در قیمت تمام‌شده مسکن کمتر از ۱۰ درصد است و این سیاست‌ها اثری محدود بر قیمت مسکن داشته‌اند. در عوض، این سیاست‌ها باعث اختلال در بازار فولاد، کاهش سودآوری و تضعیف صادرات شده‌اند.
اشتغال‌زایی صنعت فولاد
صنعت فولاد در ایران حدود ۱۴۰ هزار شغل مستقیم و ۲ میلیون نفر شغل غیرمستقیم ایجاد کرده و نقشی حیاتی در اشتغال مناطق محروم دارد. کارخانه‌های فولاد در استان‌های مختلف مانند کرمان، خوزستان، یزد و هرمزگان تأثیر زیادی در توسعه منطقه‌ای و جلوگیری از مهاجرت داشته‌اند. از این رو تضعیف این صنعت پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای خواهد داشت.
افت سودآوری شرکت‌ها
اطلاعات مالی شرکت‌های بزرگ فولادی حاکی از کاهش سودآوری در سال‌های اخیر است. عواملی چون افزایش هزینه انرژی، افت قیمت جهانی فولاد، محدودیت‌های صادراتی و قیمت‌گذاری دستوری همگی فشار مالی زیادی بر شرکت‌ها وارد کرده‌اند. برخی شرکت‌ها مانند ذوب‌آهن حتی وارد فاز زیان‌دهی شده‌اند که نشان‌دهنده بحرانی بودن وضعیت است.
حاشیه سود خالص گروه فلزات اساسی در بازار سرمایه در یک سراشیبی نزولی قرار گرفته است و این عدد هم اکنون به سطوح ۲۲ درصد رسیده است. مولفه های مختلفی اعم از ناترازی انرژی و … باعث افت حاشیه سود این صنعت شده اند.
تناقض شعارهای حمایت از تولید با سیاست‌های اجرایی
در حالی که دولت های مختلف شعار حمایت از تولید را سر می‌دهند، سیاست‌های اجرایی در عمل موانع بسیاری برای صنعت فولاد ایجاد کرده‌اند. از جمله افزایش ناگهانی قیمت حامل‌های انرژی، مقررات صادراتی متغیر، اجبار به فروش ارز با نرخ دستوری و بروکراسی پیچیده در اخذ مجوزها. این بی‌ثباتی و تناقض‌ها باعث سردرگمی و افت انگیزه سرمایه‌گذاران شده‌اند.
مزیت گازپایه بودن فولاد ایران
یکی از مزایای رقابتی ایران، تولید فولاد با روش احیای مستقیم مبتنی بر گاز طبیعی است که نسبت به روش‌های زغال‌سنگ‌محور، پاک‌تر و اقتصادی‌تر است. این مزیت ناشی از منابع طبیعی گاز کشور بوده و نباید به‌عنوان «یارانه انرژی» تعبیر شود. حتی با تعرفه‌های جدید، قیمت انرژی صنایع فولاد ایران از متوسط منطقه‌ای هم بالاتر رفته و در برخی موارد به نقطه ضد مزیت تبدیل شده است.
چالش نیروی انسانی مازاد
برخی شرکت‌های فولادی ایران از نیروی انسانی مازاد رنج می‌برند که باعث افزایش هزینه‌ها و کاهش بهره‌وری شده است. شاخص بهره‌وری نیروی کار در ایران از میانگین جهانی پایین‌تر است. دلایل این وضعیت شامل استخدام‌های تکلیفی، ملاحظات منطقه‌ای، و عدم اتوماسیون کافی است. با این حال، به دلیل حساسیت‌های اجتماعی، تعدیل نیرو دشوار است و نیاز به راهکارهایی مانند بازنشستگی پیش از موعد و آموزش مجدد نیروها وجود دارد.
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
اگرچه صنعت فولاد ایران موفقیت‌هایی چشمگیر در دهه گذشته کسب کرده اما هنوز تا تحقق کامل چشم‌انداز ۱۴۰۴ فاصله دارد. برای عبور از بحران‌های فعلی، چند اقدام کلیدی ضروری است:
- اجرای سیاست‌های انرژی منصفانه و تضمین دسترسی پایدار به برق و گاز
- حذف قیمت‌گذاری دستوری و آزادسازی تدریجی بازار فولاد
- ثبات مقررات صادراتی و تسهیل فرآیند بازگشت ارز
- سرمایه‌گذاری در فناوری، بهره‌وری انرژی و تولید فولاد سبز
- اصلاح ساختار نیروی انسانی از طریق روش‌های غیرتنش‌زا
تنها با اتخاذ رویکردی جامع، هماهنگ و آینده‌نگر می‌توان صنعت فولاد ایران را از وضعیت فعلی عبور داد و آن را به یکی از ستون‌های توسعه پایدار کشور تبدیل کرد.
Warning: count(): Parameter must be an array or an object that implements Countable in /home/chilanon/public_html/wp-content/themes/chilan/class/template/WPTemplate.php on line 1984
محمدکاظم صباغی هرندی
مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی شرکت فولاد مبارکه
مهندس طهمورث جوانبخت
مدیرعامل شرکت مجتمع فولاد خراسان
عطاالله معروفخانی
مدیرعامل شرکت فولاد هرمزگان
اکبرگلبو
مدیرعامل شرکت بینالمللی مهندسی سیستمها و اتوماسیون(ایریسا)
اردشیر فاضلی
مدیرعامل شرکت بازرگانی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیکو)
