تولید فولادهای آلیاژی در جهان بالغ بر ۸ الی ۹ درصد کل تولید فولاد جهان است که با نگاه دقیق‌تر به پراکندگی تولید آن در بین کشورهای جهان می‌توان مشاهده کرد که حدود ۷۰ درصد تولید کل فولادهای آلیاژی در جهان توسط ۵، ۶ کشور (ژاپن، چین، کره، آمریکا، اروپا و هند) انجام می‌شود.
مهم‌ترین دلیل اصلی و عمده این امر هم بازار مصرف داخلی این کشورهاست که به ایجاد ظرفیت و بعضا تولید دانش برای تولید و استفاده فولادهای آلیاژی منجر شده است. از این‌رو در جهان هنوز کارخانه‌ای وجود ندارد که صرفا بر پایه صادرات فولادهای آلیاژی در حال فعالیت باشد، بلکه اکثر صادرات فولادهای آلیاژی سرریز تولید همان ۶،۵ کشور اصلی تولیدکننده فولادهای آلیاژی است.
نکته اول و مهم‌ترین پارامتر جهت به صرفه بودن تولید فولادهای آلیاژی، میزان مصرف داخل هر کشور است که خود به پارامترهای زیادی از قبیل میزان تولید دانش، صنعت محور بودن، متصل بودن به تجارت جهانی، و عوامل بسیار دیگری بستگی خواهد داشت که در جایی دیگر باید بدان پرداخت.
در نتیجه اینکه تصور شود ۸ الی ۹ درصد تولید هر کشوری فولادهای آلیاژی خواهد بود، تصور کاملا اشتباه و غیرعملی خواهد بود.
چاره کار، تولید مفتول و فولاد آلیاژی نیست
در ایران این روزها تب‌وتاب تولید فولاد آلیاژی بسیار داغ شده و از طرح‌های کوچک و بزرگ قدیمی و جدید التاسیس و تا پروژه‌های روی کاغذ بسیاری جهت تولید انواع مقاطع فولاد آلیاژی در حال بحث و اجرا است که شاید ظرفیت تولید فولادهای آلیاژی در ایران را بدون داشتن دید و افق مشخصی از آلمان و ترکیه هم بیشتر کند. ولی متاسفانه قطع به یقین بدلیل عدم وجود مکفی مصرف‌کننده‌های فولادهای آلیاژی در کشور و شاکله صنعت کشور که متقاضی حتی ۲۰ درصد تولیدات این پروژه‌ها باشد، تقریبا هیچکدام از این پروژه‌ها در نهایت به نقطه سربه‌سر در تولید آلیاژی نخواهند رسید و اگر با مصرف داخلی به این نقطه نتوانند برسند، قطعا در صادرات هم موفق نخواهیم بود که در نهایت بسیاری از این سرمایه‌ها به‌هدر خواهد رفت و دوباره به تولید فولادهای ساده روی خواهیم آورد.
اصلا مزیتی وجود دارد؟
سوال اصلی اینست که مزیت نسبی کشور ما در تولید فولادهای آلیاژی کجاست؟ آیا بازار مصرف متنوع و بسیاری طالبی داریم که مصرف‌کننده‌های متنوع و متوقعی داریم که هر روز در حال افزایش و بهینه کردن تولیدات خود هستند که درخواست‌های رو به افزایش داشته باشند؟
آیا کشور ما در حال تولید علم در مبحث فولادهای پیشرفته و آلیاژی است که برای ژاپن و اروپا و چین دست‌یافتنی نیست؟
آیا در تولید فرو آلیاژها و افزودنی‌ها برای تولید فولادهای آلیاژی پیشرو هستیم و در بازار جهانی توانایی دستیابی به ارزش واقعی این محصولات را نداریم که حالا با افزودن آنها به فولاد بتوانیم فاصله ارزش و قیمت این محصولات را جبران کنیم؟
آیا تولید فولاد آلیاژی انرژی‌بری خارق‌العاده‌ای نسبت به فولادهای کربنی و معمولی دارد که به تولیدکننده‌ای در ایران مزیت نسبی بدهد؟
آیا رابطه ما با سایر کشورها این اجازه را می‌دهد که مثلا یک تولیدکننده کالای صنعتی در یک کشور بخواهد ریسک کند و خرید فولاد آلیاژی مصرفی خود را (که شاید سهم بزرگی هم در هزینه تمام‌شده محصولاتش نداشته باشد) از یک تولیدکننده فولاد آلیاژی در ایران تامین کند؟ اصلا در تامین فولادهای آلیاژی، چه پارامترهایی به غیر از قیمت وجود دارد؟
آیا ماشین‌آلات و تجهیزاتی داریم یا تولید می‌کنیم که در تولید فولاد آلیاژی به ما مزیت می‌دهد؟
پس صرفا اینکه ما بتوانیم فولاد آلیاژی تولید کنیم، ما را موفق نخواهد کرد چون در دنیا امروز عملا بحث امکان تولید دیگر وجود ندارد و موفقیت در جاهای دیگر تعریف می‌شود.
به یاد دارم در بازدید از تولیدکننده فولادهای آلیاژی در ایتالیا مطرح کردند برای فروش‌شان بیش از ۸۰ انبار در سرتاسر اروپا دارند. کدامین تولیدکننده ایرانی تاب و توان قدرت قبول همچین ریسکی را دارد؟ اگر هم‌داشته باشد آیا پس از گذشت ۲-۳ ماه از انبارش محصول، اگر هم مزیتی موجود داشته به واسطه هزینه مالی ۳ ماه انبارش کالا آن مزیت از بین نخواهد رفت؟ دقیقا اینجاست که تفاوت نرخ تامین مالی هرگونه مزیت فرضی را از ما در بازار صادرات خواهد گرفت.
به نظر می‌رسد تنها چیزی که اتفاق افتاده شاید چند بحث پیش پا افتاده باشد که همگان را به اشتباه انداخته و باعث ایجاد این تب‌وتاب شده است.
تحریم: به واسطه تحریمها مصرف‌کنندگان فولادهای آلیاژی به تامین از داخل بجای واردات روی آوردند، و این تجمیع تقاضای ناچیز، باعث شد تا فقط در چند مورد فولاد آلیاژی و برای ۱یا ۲ کارخانه (با توجه به امکانات در اختیار هر کدام) تا سر حد نقطه سربه‌سر در تولید این فولادها پیش بروند و البته با توجه به تحریم‌های موجود و ناچاری مصرف‌کننده‌ها مارجین‌های زیادی را بواسطه این تولیدات از آنها دریافت کنند ولی به هیچ وجه این موضوع با اضافه شدن‌تولید و تولیدکنندگان جدید همچنان صدق نخواهد کرد و به یک نوع خودتخریبی منجر خواهد شد. خودتخریبی که در سیمان و فولاد یکباره تجربه شده و در این مورد هم بمراتب بدتر خواهد بود. پس چاره مشکلات کنونی تولید فولادهای آلیاژی نخواهد بود.
بعلاوه قطعا با توجه به اینکه کشور ما مزیتی نسبی در تولید اینگونه فولادها ندارد در هر زمانی که تحریمها رفع شوند قطعا کارخانه‌های کشورهایی که به واسطه داشتن بازار بزرگ مصرف داخلی از نقطه سربه‌سر تولید خود براحتی عبور کرده‌اند، سرریز تولیدات خود را خواهند توانست زیر قیمت تمام‌شده فولادهای آلیاژی تولید داخل کشور به دست مصرف کننده داخلی برسانند. این نکته را هم‌باید یادآور شد که حتی تعرفه و عوارض وارداتی هم هیچ کمکی به ایجاد حاشیه امن برای تولیدکنندگان داخلی نخواهد کرد همانطور که در حال حاضر برای واردات میلگرد تعرفه وجود دارد و کماکان قیمت داخل و صادرات ایران زیر قیمتهای جهانی و در بسیاری از موارد زیر قیمت مواد اولیه در حال انجام است و این نتیجه موازنه تقاضا محدود در برابر اشباع عرضه هست که با توجه به محدود بودن مصرف داخلی و مخاطرات بسیار صادرات در فولادهای آلیاژی بسیار بسیار حادتر خواهد بود.
این نکته را هم باید یادآور شد که هنوز پس از گذشت ۱۵، ۲۰ سال از شروع رشد چین و تثبیت کیفی تولیدات این کشور، مصرف‌کننده‌های فولادآلیاژی مثلا در اروپا هنوز تمایلی به خرید اینگونه فولادها ازچین نشان نمی‌دهند و تولیدکنندگان منطقه‌ای خود را حتی با قیمتهای بالاتر به واردات ترجیح می‌دهند که خود این گواه راه بسیار متفاوت جهت موفقیت در تولید و فروش و صادرات فولادهای آلیاژی در قیاس با فولادهای کربنی و معمولی است.
اردشیر فاضلی
مدیرعامل شرکت بازرگانی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیکو)
سید رسول خلیفه سلطانی
دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران
مهندس مدنیفر
مدیرعامل شرکت اپال پارسیان سنگان
حمیدرضا طاهری زاده
عضو هیئت مدیره انجمن نوردکاران فولادی ایران
اسدالله فرشاد
عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران
