به گزراش چیلان، نظر به عدم توازن زنجیره فولاد و همچنین به منظور سیاستگذاری و برنامه ریزی یکپارچه در توسعه صنعت فولاد کشور و دستیابی به هدف سند چشم انداز افق 1404 مطالعات طرح جامع فولاد کشور با محوریت سازمان ایمیدرو و شرکت ملی فولاد ایران توسط شرکت مهندسی بین المللی فولادتکنیک در سال 1393 تدوین گردید. درحال حاضر سه سال متوالی است که طرح جامع فولاد با رصد مولفه های موجود مورد پایش قرار گرفته و ارزیابی های لازم به عمل می آید. گزارش حاضر خلاصه ای از عملکرد پایش طرح جامع فولاد کشور در سال 1396 می باشد. موازنه زنجیره فولاد در افق 1404 با احتساب وضعیت واحدهای فعال و ظرفیت سازی زنجیره فولاد در سال 96 براساس نمودار شماره1 می باشد. همانگونه که در نمودار شماره 1 مشاهده می شود کسری توازن زنجیره در بخش آهن اسفنجی و کنسانتره به ترتیب با 8 و 9 میلیون تن وجود دارد و در حلقه تامین سنگ آهن نیز به قابل توجه 32 میلیون تن سنگ آهن جهت رسیدن به ظرفیت تولید 55 میلیون تن فولاد نیاز خواهد بود. نمودار شماره 2 موازنه براساس ظرفیت اسمی زنجیره فولاد تا پایان سال 96 می باشد. ملاحظه می شود که درصورت محاسبه بالانس زنجیره براساس ظرفیت کامل در انتهای سال در بخش کنسانتره و گندله مازاد ظرفیت خواهیم داشت. نکته قابل تامل این است که در بخش تولید فولاد خام معادل 6/3 میلیون تن ظرفیت واحدهای فعال مربوط به واحدهای با ذوب آهن قراضه می باشد که در شرایط موجود حداکثر 50 درصد از ظرفیت خود تولید خواهند داشت و در بخش محصولات نوردی نیز تا انتهای سال 96 پیش بینی می گردد که 40 درصد از ظرفیت اسمی واحدهای نورد محقق گردد. پراکندگی موقعیت مکانی این واحدها، ظرفیت های پایین غیر اقتصادی، جابه جایی فراوان مواد، مسائل انرژی و نرخ پایین تولید نسبت به ظرفیت باعث پایین بودن بهره وری این واحدها شده است. نمودار شماره 3 مقایسه تولید 9 ماهه زنجیره فولاد در سال 1395 و 1396 می باشد که نشان از رشد در کلیه حلقه های زنجیره فولاد دارد. در نمودارهای شماره 4 و 5 سرمایه گذاری مورد نیاز برای تکمیل واحدهای زنجیره فولاد و زیرساخت های مورد نیاز در افق 1404 ملاحظه می شود.

لازم به ذکر است در بخش سرمایه گذاری مورد نیاز جهت تکمیل واحدهای زنجیره فولاد (نمودارشماره4) تامین منابع مالی از طریق جذب تسهیلات بانکی، فاینانس و بهره گیری از تسهیلات صندوق توسعه خواهد بود. تامین منابع مالی درخصوص سرمایه گذاری مورد نیاز برای تکمیل زیرساختهای زنجیره فولاد (نمودارشماره5)که یکی از چالش های اصلی طرح جامع فولاد می باشد که نیاز به تعامل با وزارتخانه های ذیربط را دارد و در این راستا ستاد زنجیره فولاد اقدامات مورد نیاز را در برنامه قرار داده است. نمودار شماره 6 مربوط به پیش بینی حجم صادرات فولاد و محصولات فولادی ایران در افق 1404 می باشد که در گزینه های مختلف مقایسه شده است و گزینه منتخب پیش بینی براساس سهم صادرات به تولید کشور به میزان 14 میلیون تن با توجه به تجارب روند گذشته خواهد بود. نمودار شماره 7 مربوط به تجارت فولاد خام و محصولات فولادی در سه سال گذشته می باشد که با توجه به رشد قابل توجه طی سالیان گذشته، تراز تجاری مثبت 8/4 میلیون تن در پایان سال 1396 برآورد شده است. نمودارهای شماره 8 و 9 مربوط به میزان واردات و صادرات فولاد خام و محصولات فولادی در نه ماهه اول سال 1396 می باشد و سهم افزایش صادرات فولاد خام و کاهش صادرات محصولات تخت نسبت به سال قبل قابل توجه می باشد.

نمودار شماره 10 مربوط به تجارت محصولات صنایع معدنی می باشد که افزایش سهم قابل توجه صادرات در بخش کنسانتره سنگ آهن، گندله و آهن اسفنجی در سال 1396 وجود دارد. نمودار شماره 11 مربوطه پیش بینی مصرف فولاد تا افق 1404 می باشد که در سناریوهای مختلف محاسبه شده است و میانگین به دست آمده از چهار سناریو به میزان 2/30 میلیون تن خواهد بودکه البته با ادامه این روند در افق 1404 با لحاظ رشد جمعیت میران مصرف سرانه فولاد حدود 340کیلوگرم به ازای هر نفر خواهد بود درصورتی که این میزان درحال حاضر 230 کیلوگرم است. لازم به ذکر است با توجه به برآورد مصرف 30 میلیون تن در افق 1404 جهت تحقق نیاز به تولید 55 میلیون تن می بایست حدود 20 تا 25 میلیون تن صادرات داشته باشیم که یکی از مسائل طرح جامع بود و می بایست جهت تحقق اهداف در این بخش برنامه ریزی های منسجمی بعمل آید.

نمودار شماره 12 وضعیت تولید، صادرات، واردات و مصرف ظاهری محصولات فولادی در نه ماهه سال 96 در مقایسه با نه ماهه سال 95 را نشان می دهد و ملاحظه می گردد باتوجه به مولفه های موجود رشد قابل توجهی در مصرف ظاهری وجود نداشته است. درخصوص تحلیل وضعیت ذخایر سنگ آهن کشور تا پایان سال 1404 در نمودار شماره 13 مشاهده می گردد درصورت تحقق ظرفیت کامل تولید 55 میلیون تن فولاد خام میزان ذخایر حدود 10 سال بعد از افق خواهد بود و همچنین عیار متوسط معادن موجود سنگ آهن از میزان حدود 51 درصد در سال 93 به میزان 46 درصد در سال 96 تنزل پیدا کرده است.

در نمودار شماره 14 نیز به تحلیل نیاز سنگ آهن و میزان ذخایر بعد از افق 1404 براساس سناریوهای مختلف نسبت تولید به ظرفیت بررسی شده است. لازم به ذکر است که از سال 1393 براساس اکتشافات بعمل آمده حدود 400 تا 500 میلیون تن به ذخایر سنگ آهن کشور افزوده شده است. برای تامین سنگ آهن لازم است اکتشافات به طور جدی پیگیری شود و برنامه ریزی های لازم جهت استخراج مواد اولیه از ذخایر در عمق زمین صورت گیرد. همچنین سرمایه گذاری در سایر کشورها و واردات مواد اولیه نیز مدنظر قرار گیرد.

درخصوص زیرساخت های مورد نیاز توسعه فولاد در بخش حمل و نقل ریلی طبق نمودار شماره 15ظرفیت جابه جایی و حمل بار از طریق ریل مشاهده می گردد و برآورد می شود با توجه به سیاست های موجود، حمل و نقل مواد معدنی و فولادی از طریق ریل می بایست در افق 1404حدود 4 برابر گردد که رشد بسیار قابل توجهی خواهد بود که لازم است توسعه خطوط شبکه ریلی و سرمایه گذاری در این بخش افزایش قابل ملاحظه ای پیدا نماید همچنین جهت توسعه خطوط ریلی در بخش صنایع معدنی و فولادی به میزان 3145 کیلومتر احداث خط جدید و خط دوم برآورد می گردد.

لازم است در راستای سرمایه گذاری های مورد نیاز در خصوص توسعه خطوط ریلی و ارتقاء بهره وری وضعیت موجود ناوگان نیز مدنظر قرار گیرد. توسعه خطوط ریلی و سرمایه گذاری در این بخش با توجه به روند گذشته یکی از چالش های اصلی طرح جامع فولاد می باشد. درخصوص حمل و نقل جاده ای نیز در افق 1404 افزایش قابل ملاحظه ای مدنظر نخواهد بود.

مطابق با نمودار شماره16 وضعیت حمل و نقل دریایی و ظرفیت مورد نیاز جهت حمل بار در افق به میزان 50-35 میلیون تن در سال برآورد شده است که بخشی مربوط به صادرات محصولات نهایی، واردات کنسانتره سنگ آهن و بخشی نیز صادرات محصولات معدنی خواهد بود. درصورت احداث دو پکیج تولید 10 میلیون تنی فولاد در جنوب کشور و عدم حصول نتایج مثبت اکتشافات سنگ آهن و نیاز به واردات این ماده اولیه، ظرفیت مورد نیاز جهت توسعه بنادر افزایش بسیار قابل توجهی خواهد داشت. همچنین جهت رقابتی بودن هزینه حمل و نقل دریایی نیاز به احداث اسکله با عمق آبخور 24 متر می باشد که امکان پهلوگیری کشتی های 300 هزار تنی فراهم گردد. در نمودار شماره17حجم آب مصرفی و مورد نیاز صنعت فولاد در ظرفیت کامل تولید در افق1404 مشخص می باشد. لازم به ذکر است جهت تامین کسری آب، شیرین سازی و انتقال آب از خلیج فارس جهت استان های جنوبی و مرکزی شامل هرمزگان، یزد و کرمان در مراحل اجرا می باشد و همچنین شیرین سازی و انتقال آب از دریای عمان به استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی نیز در دست مطالعات می باشد. باتوجه به بیلان منفی سالیانه ذخایر آب های سطحی و زیرزمینی در داخل کشور توسعه آتی فولاد در کنار آب های آزاد مدنظر خواهد بود. همچنین یکی دیگر از راه های تامین آب واحدهای معدنی و صنعتی با توجه به پراکندگی واحدها استفاده از سیستم های پساب فاضلاب می باشد. امکان تامین آب نیز یکی از چالش های اصلی توسعه فولاد کشور می باشدکه لازم است تدابیر لازم در خصوص جانمایی واحدها بعمل آید. میزان حجم گاز مصرفی و مورد نیاز واحدهای معدنی و فولادی براساس ظرفیت کامل در افق 1404 در نمودار شماره 18 ملاحظه می شود. نکته قابل ذکر دراین بخش نیاز به هماهنگی اقدامات و برنامه های توسعه شبکه خطوط گازی کشور با برنامه های توسعه فولاد کشور می باشد.

میزان برق مصرفی و مورد نیاز واحدهای صنایع معدنی و فولادی در افق 1404 هم در نمودار شماره 19 ملاحظه می شود. قابل توجه است که باتوجه به سیاست های وزارت نیرو تعهدی درخصوص احداث نیروگاه و تامین برق مورد نیاز واحدهای فولاد وجود ندارد و لازم است هم راستا با توسعه فولاد کشورسرمایه گذاری در این بخش نیز انجام شود.

جمع بندی در خصوص جمع بندی گزارش و نتایج پایش سال 96 طرح جامع فولاد کشور نکات اصلی که مدنظر قرار گرفته به شرح زیر می باشد : • کنترل نسبی و هدفمند کردن مجوزهای صادره واحدها در راستای توازن زنجیره فولاد کشور در وزارت صنعت،معدن و تجارت • پیگیری اکتشافات و توسعه ذخایر سنگ آهن و پیش بینی سرمایه گذاری جهت تامین مواد اولیه در سایر کشورها • تحقق توازن نسبی زنجیره فولاد نسبت به سال 1392 • پایش طرح های زنجیره فولاد به صورت مستمرتوسط کارگروهی متشکل از نمایندگان معاونت های طرح و برنامه و معدن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایمیدرو، شرکت ملی فولاد ایران، انجمن تولید کنندگان فولاد ایران، انجمن سنگ آهن ایران و شرکت فولادتکنیک • پیگیری احداث دو پکیج 10 میلیون تنی فولاد در منطقه هرمزگان و چابهار با هدف واردات مواد اولیه و صادرات محصولات نهایی • تشکیل کارگروه های تخصصی جهت توسعه زیرساخت (کارگروه حمل و نقل ریلی، بندر، آب و....) • پیگیری در خصوص تامین منابع مالی و جذب سرمایه گذاری خارجی • به روز آوری و بکارگیری تکنولوژی های نو در طرح های جدید فولادی جهت افزایش بهره وری • انجام بررسی های لازم برای تهیه بسته های سرمایه گذاری برای تولید محصولات فولادی با ارزش افزوده بالا • توسعه صادرات در زنجیره فولاد بالاخص در بخش محصولات