مقدمه

علاوه بر الزام قانونی اختصاص 25% از سطح مورد تملیک صنایع به فضای سبز، ایجاد فضای سبز و تنوع محیط کاری برای کارگران و کارکنان یکی از مهم‌ترین اصول افزایش بهره‌وری و ایجاد انگیزه و امید محسوب می‌شود. از دیگر مزیت‌های گسترش فضای سبز برای صنایع می‌توان به مواردی شامل فیلتراسیون هوا، تلطیف هوا،کاهش دما وکاهش صدا در محیط اشاره نمود. ولی به علت محدود و با ارزش بودن منابع آبی و شرایط جوی بخصوص دراستان یزد حفظ و نگهداری فضای سبز بسیار مشکل‌تر از ایجاد آن است. این در حالی است که ما همه‌روزه شاهد استفاده بیش از نیاز و غیراصولی آب و انرژی هستیم (سازمان هواشناسی کشور 1390).

 طبق مطالعات انجام‌شده، با توجه به شرایط اقلیمی استان‌های قرارگرفته در مناطق گرم و خشک مانند شهر کویری یزد، استفاده بهینه و هوشمند از انرژی علی‌الخصوص آب و برق امری حیاتی محسوب می‌شود. (مددپور ایناللو و همکاران،1390). لذا سیستم آبیاری هوشمند، به‌عنوان طرحی کارآمد می‌تواند تا حد بسیار زیادی مصرف آب و هزینه‌های جبران‌ناپذیر آتی را کاهش دهد. این سیستم نوعی تکنولوژی است که با برنامه‌ریزی از قبل تعیین‌شده به‌طور ثابت و یا باز برنامه‌ریز به آبیاری فضاهای سبز، گلخانه، مزارع و غیره می‌پردازد. با اندازه گرفتن مقدار رطوبت خاك، کشاورزان مي توانند تصميم بگيرند كه در چه زماني، چه مقدار آب را براي رسيدن به بيشترين حد توليد گياه و كمترين حد ميزان مصرف آب به كار ببرند (هنسن و همكاران،2000 ).

 لذا در زمینه توسعه روش‌های آبیاری نوین به‌منظور استفاده بهینه و مؤثر از منابع آبی و مقابله با محدودیت‌های آبی به وجود آمده در دنیا، استفاده از یک سیستم جامع کنترل و مدیریت آب‌رسانی به‌صورت هوشمند و یکپارچه ضروری به نظر می‌رسد. با توجه به محدودیت منابع آب کشور، کاهش تلفات آب آبیاری فضای سبز و افزایش راندمان آبیاری یکی از اصول اساسی در توسعه پایدار می‌باشد. بنابراین جهت بهبود روش‌های آبیاری و استفاده صحیح از منابع آب کشور، اولین گام در بالا بردن راندمان آبیاری، ارتقاء سیستم‌های آبیاری موجود است.

 روش تحقيق

هدف از اجرای طرح سیستم مدیریت هوشمند یک ساز وکار علمی در جهت آبیاری بر اساس نیازهای آبی گیاهان به‌طور هوشمند و خودکار می‌باشد که علاوه بر حفاظت از شادابی فضای سبز باعث صرفه‌جویی در مصرف آب نیز می گردد. تحقيق حاضر به صورت ميداني و آزمایشگاهی در فضای سبز شركت فولاد آلياژي ايران انجام، و پس از بررسی بافت خاک(لومی شنی)، نوع گونه گیاهان (اغلب درختان سرو خمره ای و گل رز) ،  فاصله بین آنها و میزان تاج پوشش گیاهان،نوع قطره چکان(با دبی 8 لیتر در ساعت) سيستم هوشمند C800  طراحی و در سال 1395 نصب و راه اندازی گردید و طی سال1396 مورد پایش قرار گرفت(شکل شماره1).

نتایج و بحث

تعريف آبیاری Irrigation: به معنای واقعی کلمه، پخش آب روی زمین جهت نفوذ در خاک برای استفاده گیاه و تولید محصول می‌باشد. آبیاری هوشمند سیستمی است جامع که بتواند در زمان‌های تعریف‌شده و یا بنا به تشخیص خود بر اساس اطلاعات محیطی که از انواع سنسورهای مختلف به دست می‌آید بتواند امر آبیاری را بنا به محل گیاه اعم از ویلا, باغ, فضای سبز و … انجام دهد. طبیعی است که با انتخاب مناسب سیستم آبیاری هوشمند بر اساس ویژگی‌های محیطی می‌توان کاهش مصرف آب و افزایش راندمان رشد و باروری گیاه را مشاهده کرد. (علیزاده و همکاران،1390).

در این تحقیق از دو تیمار سنسور رطوبت با برند WaterMark S200 و روش وزنی استفاده شد. سنسور رطوبت در عمق 30 سانتیمتری در عمق خاک قرار داده شد. عملیات محاسبه رطوبت طی مدت سه ماه با فاصله دو روز یک بار انجام شد. اندازه گیری رطوبت خاک توسط سنسور با استفاده از سیستم از راه دور و از طریق پیامک انجام گردید و متقابلا به صورت وزنی نیز با همان شرایط نمونه خاک حریم سنسور نیز برداشت و با توجه به چگالی ظاهری خاک، درصد رطوبت حجمی خاک تعیین شد. پس از بررسی نمونه های برداشت شده(45 نمونه) و مقایسه آن با نتایج بدست آمده از سنسورWaterMark S200 و محاسبه میانگین داده ها (جدول شماره 1)مشخص شد که اختلاف معنی داری بین این دو تیمار وجود ندارد لذا براساس اطلاعات بدست آمده جهت محاسبه نیاز آبی واقعی گیاهان شامل ثبت نظریه کارشناس(نتایج روش وزنی) و ترکیب نمودن آن با اطلاعات محیطی از قبیل دمای هوا، رطوبت خاک و تشخیص زمان‌هایی که گیاه حداقل و حداکثر تعرق را در آن زمان دارد و با بهره‌گیری از فناوری های مربوط به الکترونیک و الگوریتم‌های کامپیوتری پیچیده، مربوط به آنالیز داده ها و ورود اطلاعات خام از طریق حسگرهای الکترونیکی موجود اقدام به آنالیز و تصمیم گیری هوشمند نموده و نیاز آبی گیاه را کاملاً هوشمند شناسایی و اقدام به آبیاری نموده است.

همان‌گونه که قبلاً ذکر شد این سیستم که متشکل از دو بخش سخت‌افزار و نرم‌افزار می‌باشد در سال 1395 به‌عنوان طرح پایلوت در فضای سبز شرکت فولاد آلیاژی نصب گردید. این مجموعه مساحتی حدود 500 مترمربع به انضمام 45 اصله درخت سرو خمره ای را شامل می گردد.سیستم نصب‌شده که به شیوه هوشمند کار می‌کند طی سال1396در موقعیت ذکرشده موردبررسی و پایش  قرار گرفت و نتایج ذیل کسب گردید.

بر اساس این روش و با پایش یکسال آبیاری قطره ای به روش هوشمند در سال1396 در فضای سبز محدوده طرح و مقايسه با آبیاری قطره ای به شیوه سنتی در مدت مشابه در سال1395 به نتایج مطلوب و قابل قبولی دست ‌یافتیم( جدول شماره 2). یعنی حدود 5/26درصد كاهش مصرف آب را به دنبال داشته است(نمودار شماره1).

اجزای سیستم نصب‌شده در فضای سبز شرکت(C800)

این پروژه جهت راه‌اندازی سیستم هوشمند آبیاری فضای سبز شرکت فولاد آلیاژی ایران تعریف شده است. این سیستم شامل یک برد کنترلر که در تابلو برقی به ابعاد 22*30*40 (شکل شماره 1) و یک شیر برقی سلونوئیدی ( شکل شماره 3) و یک شیر آب Bypass valve برای آبیاری در مواقع اضطراری نصب گردیده است. همچنین سیستم فوق دارای تقویم هجری شمسی همراه با سنسور اندازه‌گیری دمای هوا و GSM modem برای ارتباط از طریق SMS و همچنين دارای سنسور سنجش رطوبت خاک(شکل شماره4) نيز می‌باشد.

همان‌طوری که در شکل‌شماره 1 نشان داده‌ شده است کنترل مرکزی خود دارای 2 بخش عمده سخت‌افزار و نرم‌افزاری می‌باشد و اجزای آن شامل بخش مرکزی که دارای صفحه نمایشگر، دکمه‌های منو، خروجی شیر برقی، چراغ‌های کنترل، کلید خاموش روشن، کلید فعال نمودن دستی آبیاری، سنسور دما و رطوبت، مدار فرستنده و گیرنده، مدار محافظتی و مدار ارتباطی و همچنین دارای هسته مرکزی:شامل ATmega128 8-bit AVR Microcontroller, 128KB Flash، خروجی دیجیتال، ورودی دیجیتال، نمایشگر، شبکه ارتباطی، وردی پورت I²C، GSM MODEM- SIM900، زمان‌سنج داخلی (RTC)، باطری پشتیبان جهت نگهداری زمان تا 3 سال، باطری حفظ عملکرد کلی مدار تا 10 ساعت در صورت قطع برق می باشد.

روش کار دستگاه

در این سیستم کاربر قادر خواهد بود به‌صورت کاملاً اتوماتیک سیستم آبیاری خود را کنترل و مدیریت نماید.در مدل اتوماتيك يا هوشمند(شکل شماره4)  سنسور رطوبت در كنار گياه تعبيه شده و سيستم طبق اطلاعاتي كه سنسور در اختيارش قرار مي دهد كار خود را شروع كرده و تا زماني كه آب كافي به گياه(میزان رطوبت خاک به حد اشباع)،  نرسيده باشد سنسور فرمان قطع آبياري را صادر ننموده و به كار خود ادامه مي دهد. در این سیستم سقف دمای تعیین‌شده حداقل 4+ و حداكثر 45 +درجه است، چنانچه دمای هوا از این سقف تجاوز نماید سیستم به‌صورت هوشمند در دماهاي حداقل قطع و در دماهاي بالا (آبیاری کمکی حدود نیم ساعت) می نماید.

مزایای ناشی از اجرای طرح(سیستمC800)

• حداکثر استفاده از ذخیره رطوبتی خاک
• بهبود و گسترش فضای سبز با توجه به محدودیت های آبی
• آبیاری منظم و دقیق طبق نیاز آبی گیاه
• کاهش مصرف آب کاهش خطاهای انسانی
• کاهش نیروی انسانی موردنیاز برای آبیاری
• قابلیت کنترل و گزارش‌گیری از سیستم آبیاری
• عدم نیاز به اپراتور برای راه‌اندازی سیستم به دلیل استفاده از سنسور سنجش رطوبت
• قابلیت شبکه شدن با سایر سیستم‌ها
• قابلیت آبیاری گیاهان مختلف متناسب با نیاز آبی آن‌ها در فصول مختلف

نتیجه‌گیری

در اين تحقيق عملكرد سنسور هوشمند رطوبت خاك ارزيابي شد نتايج اين تحقيق نشان داد بين مقادير رطوبت انداز ه گيري شده توسط سنسور هاي مختلف اختلاف قابل توجهی با روش وزني (شاهد) وجود نداشت.  بنابراین پس از تغییر نحوه آبیاری از قطره ای سنتی  به روش هوشمند  و بر اساس نمودار شماره1 مشخص گردید حدود 5/26 درصد صرفه‌جویی در مصرف آب (بدون هیچگونه خسارت و یا کاهش رشد و طراوت فضای سبز) داشته‌ایم به روایتی دیگر با اتصال فضای سبز به شبکه آبیاری هوشمند، به ازای هر مترمربع از فضای سبز در هر دوره آبیاری (البته بسته به نوع گیاه) حدود 5-3 لیتر کاهش مصرف آب خواهیم داشت. این سیستم به علت طراحی منحصربه‌فردی که دارد در تمامی شرایط جوی و انواع زمین‌ها قابلیت کارکرد داشته و می‌توان با نصب پانل خورشیدی در مناطقی که دسترسی به شبکه برق ندارد، نیز استفاده نمود.

پیشنهاد: ارتقاء سيستم هوشمند فعلي به طرح جامع سیستم هوشمند و یکپارچه و مانیتورینگ آبیاری برای کل فضای سبز مجموعه در نظر گرفته شود.بعد از انجام این تحقیق مورد موافقت قرار گرفت و در حال اجرا می باشد.

منابع

• علیزاده، معصومه، پاشایی، رضا، سیستم هوشمند آبیاری،1390
• علیزاده، امین، اصول عملیات آبیاری قطره‌ای، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد،1380.
• کریمی تفتی, محمدهادی؛ یوسف قلی پور و بهروز مسایلی، سیستم آبیاری هوشمند و مقایسه این روش با روش سنتی، دومین همایش ملی حفاظت و برنامه‌ریزی محیط‌زیست، 1392.
• مددپور ایناللو، محمد، بهمن مهری، فرزاد اسکندری و میثم فلاح نژاد، پیاده‌سازی سیستم آبیاری هوشمند خورشیدی مبتنی بر شبکه حسگر بی‌سیم، همایش ملی دستاوردهای نوین در زراعت، شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، ۱۳۹۰.

5- Hanson, R.B., Orloff, S., Pters, D., 2000. Monitoring soil moisture helps refine irrigation

management. California Agriculture. 54: 38-42.