به گزارش چیلان، در سال 1397 در بخش کنسانتره سازی 1.2 میلیون تن، در بخش آهن اسفنجی 3.3 میلیون تن و در بخش فولادسازی 2.2 میلیون تن ظرفیت ‌های در حال اجرا به بهره ‌برداری رسیدند و بدین ترتیب معادل ظرفیت-های فوق بر ظرفیت حلقه‌های زنجیره ارزش فولاد کشور در سال 1396 افزوده شد. همچنین در سال 1397 تراز تجاری فولاد مثبت شد. در این سال معادل با 9/8 میلیون تن فولاد خام و محصولات فولادی صادر شد، در حالی که واردات رقم 3/1 میلیون تن را  ثبت کرد. بدین ترتیب در سال 1397 صادرات بیش از واردات انجام شد و این به مفهوم بالاتر رفتن سهم فولاد در صادرات غیرنفتی کشور است. سال 1398 نیز علی‌رغم شرایط تحریم و تمرکز ویژه آن بر فولاد کشور و رکود داخلی، زنجیره فولاد هم در ظرفیت سازی و هم در تولید ارقام مثبتی را به خود اختصاص داد. صادرات نیز مانند سال 1397 رشد نمود و تنها در بخش مصرف داخلی به دلیل رکود حاکم بر فضای کشور، رشدی رخ نداد. در ادامه سه رکن بازار (تولید، مصرف و تجارت) فولاد در بازه زمانی 8 ماهه ابتدای سال 1398 به لحاظ آماری بررسی می‌شود. 1- تولید فولاد: تولید و ظرفیت زنجیره فولاد کشود در هر حلقه از زنجیره ارزش فولاد کشور به شرح زیر می‌باشد:

• تولید کنسانتره

در سال جاری و در مدت 8 ماهه ابتدای سال، معادل 31.5 میلیون تن کنسانتره سنگ آهن در کشور تولید شده است. در مقایسه با مدت مشابه سال 1397 میزان تولید معادل با 6.4 درصد رشد نموده است. لازم به ذکر است که ظرفیت اسمی کنسانتره‌سازی‌ها در کشور در سال 1397 معادل با 52.4 میلیون تن بوده و انتظار می-رود تا پایان سال 1398 این ظرفیت به 59 میلیون تن افزایش یابد. با توجه به هدفگذاری انجام شده در سند چشم انداز مبنی بر ظرفیت سازی فولاد خام معادل با 55 میلیون تن در افق 1404، میزان نیاز به کنسانتره برای آنکه زنجیره موازنه شود 80 میلیون تن می‌باشد. این عدد بدین معناست که با توجه به ظرفیت کنسانتره‌سازی پایان سال 1398 میزان ظرفیت مورد نیاز برای دستیابی به هدف مذکور نزدیک به 21 میلیون تن برآورد می-شود. البته در حال حاضر ظرفیت طرح‌های قابل تحقق در دست اجرا در بخش کنسانتره سازی همین حدود (20.9 میلیون تن) می‌باشد. واحدهای کنسانتره‌سازی کشور در منطقه شرق و شمال شرقی کشور متمرکز می-باشند.

• تولید گندله

در کشور در مدت 8 ماهه ابتدای سال میزان 27.7 میلیون تن گندله تولید شده است. این رقم برای مدت 8 ماهه ابتدای سال 1397 معادل با 27.5 میلیون تن بوده است. بنابراین میزان تولید گندله تنها 0.9 درصد رشد داشته است. بر ظرفیت‌ گندله‌سازی نیز طی یک سال اخیر افزوده شده است. ظرفیت گندله سازی کشور در پایان سال 1397 برابر با 48.2 میلیون تن بوده که برآورد می‌شود با توجه به میزان پیشرفت پروژه‌های در دست اجرا این ظرفیت تا پایان سال جاری به به 53.3 میلیون تن برسد. لازم به ذکر است که به منظور برقراری توازن در زنجیره در افق 1404 با هدف آنکه کمبودی در این حلقه از زنجیره ارزش وجود نداشته باشد لازم است 75.7 میلیون تن ظرفیت گندله سازی در کشور ایجاد شود. حدود 20.3 میلیون تن ظرفیت در دست اجرا قابل تحقق در بخش گندله سازی وجود دارد.

• تولید آهن اسفنجی

در بخش آهن اسفنجی میزان تولید 8 ماهه سال 1398 برابر با 18.6 میلیون تن بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال 1397 معادل 6.8 درصد میزان تولید رشد داشته است. در سال 1398 در بخش آهن اسفنجی ظرفیت سازی نیز انجام شده است. ظرفیت آهن اسفنجی در پایان سال 1397 برابر با 32.6 میلیون تن بوده که تا پایان سال 1398 این ظرفیت به 36.4 میلیون تن خواهد رسید. به منظور برقراری توازن در زنجیره در افق 1404 لازم است 52.6 میلیون تن در بخش آهن اسفنجی ظرفیت سازی شود که در حال حاضر ظرفیت طرح-های در دست اجرا قابل تحقق در بخش آهن اسفنجی حدود 8 میلیون تن می‌باشد.

• تولید فولاد خام

در بخش فولاد خام نیز میزان تولید 8 ماهه این محصول نسبت به مدت مشابه سال 1397 افزایش یافته است. در هشت ماهه 1398 میزان تولید فولاد خام برابر با 17.4 میلیون تن بوده که نسبت به سال 1397 میزان تولید حدود 4.7 درصد افزایش یافته است. انتظار می‌رود ظرفیت فولاد خام نیز تا پایان 1398 به 39.1 میلیون تن برسد. هدف سند چشم انداز ایجاد ظرفیت 55 میلیون تن فولاد خام در افق 1404 می‌باشد. با توجه به ظرفیت طرح‌های در دست اجرا قابل تحقق و میزان پیشرفت طرح‌های مذکور و با فرض آنکه روند به بهره-برداری رسیدن طرح‌ها با مشکلی مواجه نشود، این ظرفیت تا قبل از رسیدن به افق 1404 محقق خواهد شد.

• تولید محصولات فولادی

در بخش محصولات فولادی (مقاطع طویل و تخت) نیز در هشت ماهه ابتدای سال 1398 میزان تولید برابر با 13.6 میلیون تن بوده در حالی که میزان تولید محصولات نوردی در مدت مشابه سال قبل معادل با 12.6 میلیون تن ثبت شده است. لازم به ذکر است ظرفیت واحدهای نوردی کشور 49.1 میلیون تن می‌باشد. نمودار یک وضعیت زنجیره فولاد کشور را در سال 1398 و نمودار دو نیاز زنجیره را برای توازن زنجیره در افق 1404 نشان می‌دهد.

2- مصرف فولاد: در این قسمت مصرف ظاهری محصولات فولادی مورد بررسی قرار می‌گیرد. مصرف ظاهری محصولات فولادی بر خلاف افزایش تولید کاهنده بوده است. میزان مصرف ظاهری 8 ماهه ابتدایی سال 1398 و مقایسه آن با سال 1397 در جدول زیر نشان داده شده است. بر اساس میزان تولید، واردات و صادرات انجام شده، میزان مصرف ظاهری محصولات فولادی در 8 ماهه ابتدای سال برابر با  10.4  میلیون تن بوده که در مقایسه با سال گذشته و مدت مشابه برابر با  0.2  درصد کاهش یافته است و نشان دهنده تداوم رکود حاکم بر بازار می‌باشد.

یکی از چالش‌های صنعت فولاد کشور، رکود حاکم بر اقتصاد است که به وضوح در ارقام و اعداد نماگرهای اقتصادی قابل مشاهده می‌باشد. میزان تولید خودرو که یکی از کانون‌های مهم مصرف فولاد می‌باشد در هشت ماهه ابتدای سال 1398 حدود 31 درصد افت نموده است. همچنین تعداد معاملات انجام گرفته در بخش مسکن کل کشور نیز در بازه زمانی فوق نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 47 درصد کاهش یافته است. با توجه به آنکه پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی ایران در سال جاری منفی باشد، لذا تولید و حتی ظرفیت‌سازی-ها از ناحیه رکود در بخش تقاضا می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد. تخمین‌های انجام شده در سال 1398 نشان داد که میزان مصرف فولاد در افق 1404 حدود 24 میلیون تن خواهد بود. لازم به ذکر است که با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد کشور طی سال‌های اخیر، پیش‌بینی‌های سالانه از مصرف فولاد در افق با کاهش همراه بوده است. انتظار می‌رود به دلیل تداوم این شرایط رکود تورمی و تنگناهای به وجود آمده در شرایط بین المللی، میزان مصرف در افق 1404 کمتر از عدد فوق باشد. 3- تجارت فولاد: میزان تجارت محصولات فولادی را می‌توان در نمودار زیر مشاهده نمود . شش ماهه ابتدایی سال 1398 میزان صادرات فولاد کشور در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حدود 30 درصد رشد نموده است. بررسی ترکیب صادرات نشان می‌دهد که صادرات فولاد خام و محصولات طولی افزایش یافته اما در مقابل میزان صادرات محصولات تخت کمی کاهش یافته است. کاهش صادرات محصولات تخت مربوط به ورق گرم بوده است.

در حال حاضر یکی از چالش‌ها در مسیر صادرات، تحریم‌های امریکا است که منجر به محدود شدن بازارهای صادراتی و به دنبال آن کاهش قدرت چانه‌زنی در قیمت فروش، افزایش هزینه و ریسک نقل و انتقال پول، ایجاد محدودیت‌ها و افزایش هزینه حمل ونقل محصولات صادراتی شده است. از دیگر چالش‌ها می‌توان به بی‌ثباتی در قوانین و مقررات کشور و تغییرات مداوم رویه‌های تجاری اشاره کرد که منجر به از بین رفتن قابلیت پیش‌بینی و نیز مشکلات و موانعی در مسیر صادرات شده است. طبق آخرین پایش طرح جامع فولاد کشور، برآوردهای انجام شده برای دستیابی به تخمینی از صادرات در افق 1404 نشان می‌دهد که در محتمل‌ترین حالت صادرات محصولات فولادی ایران حدود 7 میلیون تن باشد. برآورد انجام شده از پتانسیل صادراتی محصولات فولادی کشور نیز رقمی در حدود 14 میلیون تن را نشان می‌دهد. بنابراین، درصورت رفع موانع صادرات دستیابی به میزان صادرات برآورد شده در افق 1404 دور از ذهن نخواهد بود. گزارش: گروه مطالعات اقتصادی شرکت مهندسی بین‌المللی فولادتکنیک