توليد و عرضه فولاد

ظرفيت اسمي واحدها در طي سال 1394 در مقايسه با سال 1393 نشان مي‌دهد كه در بخش توليد كنسانتره سنگ آهن، ظرفيت اسمي كنسانتره به 43.7 میلیون تن با راه‌اندازي 12.3 ميليون تن واحد كنسانتره‌سازي در سال جاري رسيده است. اين افزايش ظرفيت در مقايسه با ساير حلقه‌هاي زنجيره پر رنگتر بوده است. ظرفيت فعلي اسمي گندله معادل 22.7 ميليون تن است كه تا پايان سال جاري ظرفيتي در حدود 5 ميليون تن از طرح‌هاي در دست اجرا وارد مدار توليد خواهد شد. ظرفيت اسمي آهن اسفنجي و فولاد خام به ترتيب معادل 22.3 و 24.5 ميليون تن (با احتساب واحدهای کوچک مقیاس) است.

روند توليد فولاد طي سال‌هاي گذشته افزایشی بوده است. توليد فولاد خام در سال 1393 با رشد 7.3 درصدي نسبت به سال 1392 حدود 17.5 ميليون تن بوده است. همچنين توليد فولاد خام در نه ماهه سال 1394 حدود 12.59 ميليون تن مي ‌باشد كه در مقايسه يا مدت مشابه سال قبل تغيير محسوسي نداشته است.

آمار توليدات در زنجيره فولاد از سنگ آهن تا محصولات نهايي در شكل(1) نشان داده شده است. لازم به ذکر است آمار تولید سنگ آهن مربوط به بخش دولتی است.

شكل(1): آمار توليدات در زنجيره فولاد

در طرح جامع فولاد كشور در سال 1393 به منظور رسيدن به اهداف مشخص شده در هر مرحله، يك برنامه عملياتي تهيه و تدوين گرديد. تهيه برنامه عملياتي به معنی نگاه گسترده به مجموعه مجوزهاي اعطا شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، محاسبه ظرفیت برای موازنه در زنجیره فولاد کشور با هدف دستیابی به تولید 55 میلیون تن فولاد خام تا افق 1404 است. يكي از مباحثي كه در طرح جامع مورد بررسي و كنترل گرديد، وجود تعداد قابل توجهي طرح‌هاي داراي مجوز در زنجيره فولاد بوده است كه نشان دهنده يك عدم تناسب و نابه‌ساماني در اين صنعت مي‌باشد. اهميت اين موضوع باعث گرديد كه نسبت به اعطاء مجوزها و توقف آن هشدار داده شود. در پايش طرح جامع مشخص گرديد كه در سال 94 نيز شاهد صدور مجوزهاي جديد در زنجيره فولاد بوده‌ايم ولي مي‌توان بيان نمود اعطاء مجوزها در سال 1394 در مقايسه با سال‌هاي گذشته كنترل گرديده و اميد است در طي سال‌هاي آتي از صدور مجوزهاي بدون برنامه پيشگيري شود.

در تدوين برنامه عملياتي براي دستیابی به تولید 55 میلیون تن فولاد خام، برنامه زمان‌بندي اجراي پروژه‌ها بر اساس وضعیت پیشرفت فیزیکی طرح ها و پيش‌بيني سال بهره‌برداري با مد نظر گرفتن حداكثر توازن در كل زنجيره تهيه گرديد و همچنين برنامه جریان نقدینگی و هزينه سرمايه‌گذاري باقيمانده مورد نياز براي اتمام پروژه‌ها محاسبه شد. بررسي برنامه پيشرفت فيزيكي و هزينه سرمايه‌گذاري سبد پروژه‌هاي در دست اجرا طي 9 ماه سال 1394 طبق گزارشات پايش دوره‌اي مديريت سرما‌يه‌گذاري معاونت برنامه‌ريزي وزارت صنعت، معدن و تجارت و اطلاعات مشاور پايش طرح جامع فولاد حاكي از آن است كه نسبت به برنامه عملياتي تدوين شده در سال 1393، در كل زنجيره ارزش توليدات با انحراف و تاخير پيشرفت زماني و هزينه‌اي روبرو هستيم كه در پايش امسال نسبت به اين موضوع هشدارهاي لازم داده شده و انحرافات مورد تحليل قرار گيرد. لذا تخصيص و تامين اعتبارات مالي از منابع مشخص شده براي هماهنگ شدن پيشرفت پروژه‌ها طبق برنامه عملياتي بايستي مورد توجه قرار گيرد.

مصرف فولاد

ميزان مصرف فولاد (معادل فولاد خام) از 23.4 ميليون تن در سال 1389 به 19.3 ميليون تن در سال 1393 کاهش يافته است. به بیان دیگر مصرف طی این دوره کاهشي 3.8 درصدي در اين دوره را تجربه کرده است. علت اين کاهش مصرف، بروز رکود در بخش ساختمان، صنعت و اقتصاد ايران بوده است که اين رکود در سال­ 1394 با توجه به عوامل مختلف تشديد شده است. کاهش قيمت نفت، ادامه رکود در بخش صنعت و ساختمان و انتظار فعالان اقتصادی و بازار برای به سرانجام رسیدن مذاکرات هسته­ای از جمله عوامل داخلي بوده است که بر مصرف فولاد اثر گذاشته است. همچنين کاهش قيمت سنگ­آهن و كاهش رشد اقتصاد چين از مهمترين عوامل بيروني و اثرگذار بر مصرف فولاد بوده است. تحولات بيان شده باعث تغيير در سناریوسازی­ هایي شده است که به منظور پيش­بيني وضعيت آتی مصرف فولاد تا افق 1404 بکار گرفته شده است. به همين منظور، پيش­بيني مصرف فولاد با استفاده از اين اطلاعات جديد بروز و مجدداً برآورد شده است. مطالعات انجام گرفته براي مصرف فولاد و سناريوهاي طراحي شده نشان داده است كه مصرف فولاد در افق 1404 در حدود 34 ميليون تن همگرا خواهد بود.

واردات و صادرات فولاد

وضعيت واردات و صادرات فولاد خام و محصولات فولادي براي سال‌هاي 1392، 1393 و نه ماهه سال 1394 در شكل(2) نشان داده شده است.

شكل (2): وضعيت واردات و صادرات فولاد خام و محصولات فولادي از 1392تا1394

علي‌رغم اينكه صادرات محصولات فولادي در نه ماهه نخست امسال نسبت به سال گذشته افزايش پيدا كرده است ولي همانطور كه از شكل (2) بر مي‌آيد آمار تجارت محصولات فولادی نشان دهنده آن است که واردات از صادرات بیشتر بوده است.

مطالعات انجام گرفته در پايش طرح جامع فولاد كشور بر اساس برآورد پتانسیل صادراتی ایران به بازار هدف بديهي نمود كه در صورت وجود شرايط فعلي در كشور، مجموعاً در بخش صادرات فولاد خام و محصولات فولادي قادر به صادرات 7 ميليون تن فولاد مي‌باشيم. حال اين موضوع مطرح مي‌گردد كه با توجه به پيش‌بيني مصرف فولاد در افق 1404 و نيل به هدف توليد 55 ميليون تن فولاد خام، لازم است به مقوله صادرات فولاد نگاه ويژه‌اي اختصاص يابد. توجه به محورهاي توانمندسازي صادراتي فولاد ايران نظير رقابت پذيري، حضور پر رنگ در بازارهاي جهاني، بهبود تعاملات بين المللي و فضاي كسب و كار و تنوع سبد محصولات فولادي از مواردي است كه مي‌‌بايست در نظر گرفته شود. در اين راستا تشكيل يك شركت تخصصي مرتبط با صادرات فولاد به منظور شناسايي و رصد بازار، بازاريابي و برندسازي فولاد ايران و يكپارچگي و هدف‌دار نمودن توسعه صادرات با مشاركت شركت ملي فولاد، انجمن توليدكنندگان فولاد ايران و صادركنندگان مطرح فولادي كشور و مشاور طرح جامع در دست مطالعه مي‌باشد.

تامين مواد اوليه و زيرساخت

بر اساس محاسبات انجام گرفته و برنامه توليد فولاد خام در افق 1404 (49 ميليون تن به روش كوره‌ي قوس الكتريكي و 6 ميليون تن به روش كوره‌ي بلند) سنگ آهن استخراجي مورد نياز بيش از 150 ميلون تن در سال برآورد مي‌شود. همين طور مي‌بايست واحدهاي فرآوري سنگ آهن به ميزان 86 ميليون تن كنسانتره توليد نمايند. با توجه به محدود بودن ذخاير سنگ آهن كشور (حدود 8/2 ميليارد تن ذخاير قطعي شناخته شده سنگ آهن )، در صورتي كه توليد 55 ميليون تن فولاد طبق برنامه پيش‌بيني گرديده محقق گردد، همان گونه كه در طرح جامع فولاد 93 مطرح گرديد ذخاير سنگ آهن كشور در چند سال بعد از افق به اتمام خواهد رسيد. لذا برنامه توسعه فعاليت‌هاي اكتشافي و كشف ذخاير جديد براي تداوم توليد فولاد به صورت يك الزام بيان گرديد. سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني ايران اجراي طرح اكتشاف در پهنه‌هاي مستعد معدني از ابتداي سال 93 به وسعت 250 هزار كيلومتر را از سال 1393 آغاز نموده است و تاكنون بيش از 300 محدوده اميد بخش معدني جديد در كشور شناسايي و ذخاير جديدي اكتشاف گرديده است.

شركت مهندسي فولادتكنيك با هماهنگي شركت ملي فولاد ايران به منظور كنترل و ارزيابي وضعيت پيشرفت طرح‌هاي زيرساخت كشور همگام با پايش طرح‌هاي فولادي، همكاري و تعاملات با وزارتخانه‌هاي ذيربط (سازمان آب، برق، گاز، بنادر و راه آهن) و تعامل با انجمن‌هاي تخصصي توليد كننده سنگ آهن و فولاد ايران را در برنامه كار خود داشته است. در اين خصوص مي‌توان به تهيه گزارش يكپارچه وضعيت حمل و نقل ريلي مواد اوليه صنعت فولاد براي افق 1404 با همكاري راه آهن جمهوري اسلامي ايران و سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني اشاره نمود كه در نتايج آن براي توسعه شبكه ريلي كشور به تناسب جابجايي مواد اوليه به ميزان 1500 كيلومتر خط جديد و 2100 كيلومتر خط دوم نياز مي‌باشد.

مكان يابي و سامان‌دهي طرح‌هاي فولادي

نظر به اينكه منطقه حاشيه درياي جنوب به عنوان مطلوب‌ترين مكان براي توسعه فولاد انتخاب گرديد، در سال جاري براي رعايت مقياس بهينه اقتصادي طرح احداث واحد فولاد به ظرفيت 10 ميليون تن در منطقه اقتصادي ويژه خليج فارس و 10 ميليون تن مكران سيستان بلوچستان مطرح گرديد كه در حال حاضر در دست مطالعات فني و اقتصادي مي‌باشد. از اين رو جهت ساماندهي و تحقق توليد 55 ميليون تن فولاد پيشنهاد گرديد طرح‌هايي كه داراي پيشرفت فيزيكي پايين، مكان و زيرساخت نامناسب مي‌باشند و در ليست طرح‌هاي منتخب 55 ميليون تن فولاد قرار گرفته‌اند جهت ايجاد ظرفيت اقتصادي، تكميل زنجيره توليد، استفاده از امكانات واردات و صادرات و بهره‌وري در مصرف انرژي به منطقه جنوب كشور انتقال يافته و تجميع گردند.

اهم فعاليت‌هاي لازم كه بايستي در جهت رونق تقاضا و افزايش مصرف محصولات فولادي در كشور به آن توجه گردد در ادامه آمده است:

- آسيب شناسي واحدهاي توليدي فولاد جهت كاهش هزينه‌هاي توليد و قيمت تمام شده محصولات و برنامه افزايش بهره‌وري جهت رقابت‌پذيري با رقباي خارجي

- ايجاد تمهيداتي توسط دولت براي ايجاد رونق در صنايع پايين دستي به خصوص پروژه‌هاي صنعتي و ساختماني

- توسعه زيرساخت‌هاي لازم براي صادرات محصولات فولادي

- هدفمند نمودن و كنترل تعرفه واردات محصولات فولادي جهت حمايت از توليدكنندگان

- تامين و تخصيص منابع مالي داخلي با نرخ بهره مناسب جهت كاهش هزينه مالي توليدكنندگان

- جلب مشاركت سرمايه‌گذاران خارجي در طرح‌هاي معدني و فولادي