دکتر حامد سلطانی نژاد، مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران طی مصاحبه ای با چیلان از برنامه ها و آینده بورس کالا و همچنین وضعیت و آینده صنعت فولاد ایران و جهان در سال 95 می گوید:

آقای دکتر، آمار معاملات فولاد در بورس کالا در سال 94 نشان از کاهش این معاملات می دهد. آیا رکود بازار فولاد به بورس کالا هم سرایت کرده است؟

بله، در سال گذشته 6.7 میلیون تن محصولات فولادی در بورس کالا معامله شده که این مقدار در سال 93 بیش از 8.9 میلیون تن بوده است که کاهش 25 درصدی معاملات را نشان می‌دهد. اما در خصوص دلایل آن باید گفت که که رکود بازار داخلی فولاد یکی از دلایل اصلی این کاهش است و از آنجا که دولت در جهت کاهش نرخ تورم، وادار به کنترل نقدینگی شده است، کشور دچار رکود اقتصادی شده و همچنین پروژ‌ه‌های عمرانی با کمبود نقدینگی مواجه بوده­اند. نکته قابل ذکر دیگر آن است که بهای تمام شده تولید فولاد در کشور به­دلیل نبود تکنولوژی جدید بالا بوده و این امر منجر به آن شد که هم‌زمان با کاهش قیمت محصولات در منطقه، شرکت‌های فولادی دچار زیان عملیاتی شوند.

به جز رکود بازار داخلی آیا دلایل دیگری هم برای کاهش معاملات فولاد در بورس کالا متصور هستید؟

مسلما دلایل و عوامل دیگری هم در این زمینه وجود دارد. یکی از عمده ترین آن ها شرایط رکودی در بازار جهانی است. نرخ رشد اقتصادی کشور چین در سال 2015 میلادی، با 6.9 درصد، پایین‌ترین میزان در 25 سال اخیر بوده و همچنین پیش‌بینی می‌شود این متغیر در سال 2016 میلادی نیز به کمتر از مقدار مذکور خواهد رسید. در شرایط کنونی بازار محصولات صنعتی در مناطق مختلف جهان به­ویژه فولاد با مازاد عرضه مواجه بوده و انتظار می‌رود این روند همچنان ادامه داشته باشد. این وضعیت درحالی است که شرکت‌‍‌های تولیدکننده حجم تولید خود را کاهش داده‌اند.

علاوه بر این باید تقویت ارزش دلار در مقابل یورو نیز در ایجاد این وضعیت موثر بوده است. در سال 1394 ارزش دلار در مقایسه با یورو افزایش داشته و رشد ارزش دلار، تقاضا برای فلزات اساسی را کاهش می‌دهد.

همچنین افزایش تولید سنگ آهن در معادن کشورهای برزیل و استرالیا و منجر به آن شد که مازاد عرضه بسیاری به وجود آمده و قیمت این محصول استرلاتژیک در بازارهای جهانی بیش از 50 درصد افت نرخ داشته باشد.

با این اوصاف، بورس کالا چه برنامه هایی برای تحریک تقاضا در بین خریداران محصولات فولادی در سال جدید دارد؟

اصولا تحریک تقاضا در بازارهای کالایی در نتیجه رونق بخش‌های مختلف اقتصادی بخصوص بخش مسکن و ساخت و ساز می باشد. لذا با توجه به پیش‌بینی های مثبت در صنعت ساخت و ساز در سال جاری، انتظار می رود تقاضای کالاها در بورس کالا نسبت به سال قبل افزایش داشته باشد. از طرفی بورس در راستای تقویت بازار خرده فروشی به دنبال ایجاد سازوکارهای فروش B2B(ارتباط بنگاه و بنگاه) وB2C (ارتباط بنگاه و مصرف کننده) می باشد که پیش بینی می شود این امر نقش بسزایی در تحریک تقاضا داشته باشد.

یعنی تغییر در شرایط حضور در بورس کالا برای تولیدکنندگان فولاد را مدنظر دارید؟

ببینید شرایط پذیرش تولیدکنندگان توسط بورس کالا شامل معیارهایی از جمله میزان تولید، سهم تولیدکنندگان در بازار، تداوم عرضه و امکان سپردن تضامین لازم برای عرضه می باشد و این شرایط برای حفظ ابعاد رقابتی بورس همیشه پا برجاست. لذا بورس کالا برای تسهیل مبادلات اقداماتی را انجام داده است که به طور مثال از جهت سپردن تضامین مورد نیاز؛ قبلا صرفاً ضمانت نامه‌های بانکی به این منظور استفاده می‌شد که برای عرضه‌کننده هزینه زا می‌باشد؛ اما در شرایط فعلی و با پذیرش انبارهای تولیدکنندگان، امکان استفاده از قبوض انبار و گواهی سپرده کالایی به عنوان تضمین وجود دارد.

در خصوص حداقل خرید هر مشتری هم قبلا با توجه به اینکه حداقل میزان خرید بالا بود برخی از عرضه کنندگان اقدام به عرضه کالا خارج از بورس می‌کردند اما اکنون تا جایی که هزینه‌های حمل و نقل اجازه می‌دهد این میزان کاهش پیدا کرده است و بدین ترتیب مشتریان زیادی امکان خرید کالا در بورس را پیدا می‌کنند. یعنی با اصلاح فرآیندها امکان خرید توسط اشخاص حقیقی در بازار فولادی به وجود آمده است که این خود شرایط معاملات در بورس کالا را تسهیل کرده است.

آقای دکتر، در مورد قراضه چطور؟ آیا بورس کالا برای عرضه قراضه در سال جدید برنامه ای دارد؟

در حال حاضر با وجود فعالیت بیش از 50 هزار کارگاه بازیافت آهن قراضه و با گردش مالی بیش از 60 هزار میلیارد ریال در سال، بازار متشکلی برای این کالای استراتژیک وجود ندارد. لذا بورس کالا در راستای سامان دهی بازار آهن قراضه کشور و افزایش شفافیت در این بازار که به افزایش کارایی بازار این ماده اولیه راهبردی صنعت فولاد منجر می‌شود؛ از سال های گذشته اقدام به برگزاری جلسات تخصصی برای آغاز معاملات آن در بورس کالا نموده است که نتیجه این اقدامات عملیاتی شدن عرضه تمام ضایعات آهنی شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران در بورس کالا بوده است.

در سال 94، میزان 55 هزار تن ضایعات فلزی توسط شرکت راه آهن در بورس کالا عرضه شده است. همچنین به ترتیب میزان 1000، 94 و 25 تن ضایعات فلزی توسط شرکت نفت جی، بازرگانی صنایع و معادن ایران و شرکت تجهیزات ناوگان ریلی البرز در بورس کالا عرضه شد که در مجموع میزان عرضه ها تقریبا 56 هزار تن بوده است که از این میان میزان 23 هزار تن معامله گردیده است.

بورس کالای ایران در راستای شفاف سازی، کاهش هزینه های مبادلاتی بازار آهن قراضه کشور و تقابل مستقیم عرضه و تقاضا، برنامه ریزی دقیقی هم برای عرضه سایر ارگان ها در بورس انجام داده است که اجرای آن‌ها در حال انجام می باشد. از آن جمله این اقدامات می‌توان به مذاکرات جاری بورس با پالایشگاه‌ها برای عرضه قراضه اشاره کرد.

آقای سلطانی نژاد، عده ای به مکانیسم کشف قیمت در بورس معترض هستند. به نظر شما بورس کالا چه میزان در کشف قیمت های واقعی محصولات فولادی موفق عمل کرده است؟

در حال حاضر 58 شرکت تولیدی محصولات فولادی در بورس کالا پذیرش شده اند. عمده تولید محصولات فولادی در کشور مربوط به 4 شرکت ذوب آهن اصفهان، فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و فولاد هرمزگان می باشد که کلیه محصولات فولادی این شرکت ها در بورس کالا معامله می شود. حضور بزرگترین تولیدکنندگان فولاد کشور در بورس و معامله کالا در قالب مکانیسم حراج ایده‌ال‌ترین ابزار کشف نرخ واقعی محصولات فولادی است، زیرا طبق نظر اقتصاددانان قیمت رقابتی کشف شده در مکانیسم عرضه و تقاضا بالاترین میزان کارایی را در بازار به وجود می‌آورد.

البته بورس کالای ایران با توجه به وظایف قانونی و ذاتی خود جهت تأیید و یا رد قیمت های پایه پیشنهاد شده توسط عرضه‌کنندگان قیمت های جهانی، نرخ ارز و هزینه های مرتبط حمل و نقل را قبل از حراج بررسی می‌کند تا از منصفانه بودن قیمت پایه اطمینان حاصل نماید.

در این مدت شرکت های فولادی چه میزان به سیاست ها و برنامه های بورس کالا گرایش پیدا کرده اند؟

با توجه به مزایای معامله در بورس کالا برای این شرکت ها از جمله کشف نرخ منصفانه قیمت محصولات فولادی، معافیت های مالیاتی و تأمین مالی برای این شرکت ها که از طریق معاملات سلف موازی استاندارد صورت می‌پذیرد و سایر مزایای معامله در بورس نظیر هزینه‌های بازاریابی؛ این شرکت ها برای فعالیت در بورس گرایش دارند. همچنین با توجه به اینکه شرکت های فولادی از جمله سهامداران و ذینفعان اصلی بورس کالای ایران می باشند و به طور طبیعی نقش کلیدی در برنامه های راهبردی و عملیاتی بورس کالا دارند؛ لذا طبیعتاً برای فعالیت در بورس کالا گرایش بیشتری نسبت به سایر گروه‌های کالایی داشته‌اند و فعالیت های خود را از طریق بورس انجام می دهند.

اگر بخواهیم کارنامه بورس کالا در سال 94 را به طور خلاصه مرور کنیم، نقطه عطف فعالیت های بورس کالا در سال 94 را چه می دانید ؟

اصلی ترین برنامه بورس کالا در سال 94، راه اندازی قراردادهای سلف موازی استاندارد به منظور تأمین مالی شرکت های تولیدکننده بوده است و در این راستا حدود 7 شرکت تولیدی تأمین مالی خود را از طریق انتشار این اوراق به ارزش 7 هزار میلیارد ریال انجام داده‌اند. همچنین با توجه به اینکه یکی از اصلی ترین اهداف بورس توسعه ابزارهای مالی جدید در حوزه معاملات کالایی در بورس کالای ایران بوده است، حجم و ارزش معاملات در حوزه ابزارهای مالی در مقایسه با سال گذشته تفاوت قابل ملاحظه ای داشته است به طوری که مجموع حجم و ارزش معاملات سلف استاندارد و گواهی سپرده کالایی نسبت به سال قبل به ترتیب 80 و 184 درصد رشد داشته است. لذا بورس کالای ایران در راستای پیگیری این هدف مهم و استراتژیک در سال جاری نیز برنامه های گسترده ای برای افزایش حجم بازارهای مالی و ابزارهای جدید کالایی دارد.

و سؤال پایانی، برنامه بورس کالای ایران برای سال 95 چیست؟

در بورس های کالایی، در کنار بازار نقد بازار اوراق بهادار مبتنی بر کالا وجود دارد که تمامی فعالان بازار سرمایه از آن استفاده می کنند. حضور فعالان بازار و صنعت در کنار فعالان بخش مالی، فرصت بسیار مناسبی برای این دو بخش ایجاد می نماید. زمانی که ارتباط بین بخش واقعی اقتصاد و بخش مالی ایجاد شود زمینه رشد در اقتصاد ایجاد می‌شود و بورس کالای ایران عرصه ای برای این پیوند است. از این رو، تمرکز سیاست‌های شرکت بورس کالای ایران در سال 95، حرکت به سمت اوراق بهادارسازی است. معاملات کالاها بر پایه ابزارهای مالی نوین و معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالاها در کنار معاملات فیزیکی سبب می شود تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و حتی سرمایه گذارانی که با قصد سفته بازی وارد معاملات می شوند بتوانند ورای محدودیت ها و هزینه‌های مترتب بر معاملات فیزیکی، به دادوستد کالای مورد نظر بپردازند. کشف قيمت‌های شفاف به صورت پیوسته يكي دیگر از مهم‌ترين مزایای اوراق بهادار‌سازي‌ كالاهاست كه اجراي آن در دستور كار بورس كالای ایران قرار دارد.

برنامه دیگر بورس تقویت رینگ صادراتی است که براساس آن علاوه بر متنوع سازی محصول برای فعالان و معامله‌گران بازار، تعریف و پیاده سازی مکانیزم های انگیزشی و تشویقی نیز مد نظر قرار گرفته اند. در رابطه با سایر برنامه های شرکت بورس کالای ایران نیز می توان به تعامل با بورس های کالایی جهان و حرکت به سمت استانداردهای بین المللی، توسعه و انجام معاملات خرد، ایجاد تنوع کمی و کیفی فعالان، راه اندازی معاملات اموال غیرمنقول در بازار فرعی، اجرای ماده 33 قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی برای محصولات متنوع تر و توسعه آن در سایر استان ها و در نهایت کل کشور، همچنین فراهم کردن زیرساخت های الکترونیک به طوری که دسترسی عموم را به بورس کالای ایران فراهم کند اشاره نمود.