طرح جامع فولاد از تدوین تا اجرا

براساس تحقیقی که توسط بهرام مسعودی، مدیر روابط عمومی شرکت ملی فولاد ایران در خصوص طرح های جامع فولاد در سایر کشورهای در حال توسعه انجام شده است؛ نتایج این تحقیق و بررسی طی یادداشتی به "چیلان" اعلام شد.

گر چه هیچ طرح جامعی را نمی توان یافت که قابل تعمیم بوده و بتوان از آن در کشور یا حوزه دیگر کپی برداری و استفاده کرد ولی مطالعه طرح های جامع سایر کشورها در بهینه شدن تدوین یک طرح جامع بسیار موثر بوده و از ضروریات هر تحقیقی می باشد. دراین نوشتار ابتدا به اختصار به مطالعه صورت گرفته در روند تدوین، تصویب و اجرا و نظارت طرح جامع چند کشور در حال توسعه اشاره خواهد شد سپس بر همین اساس به طرح جامع فولاد ایران پرداخته خواهد شد.

بررسی طرح های جامع فولاد تعدادی از کشورهای در حال توسعه نشان می دهد که تدوین طرح های جامع از قالب و ساختار خاصی شامل چشم انداز، اهداف، تحلیل موقعیت، خط مشی و سیاست ها و طرح عمل یا مکانیسم عمل پیروی می کند. تهیه یک خلاصه اجرایی طرح جامع نیز از موارد مهمی است که در تمام طرح های جامع مشاهده می شود.

روند تدوین و اجرای طرح های جامع را می توان به سه مرحله کلی تقسیم کرد.

۱- مراحل جمع آوری اطلاعات و تدوین طرح جامع فولاد

۲- مراحل تصویب و ابلاغ

۳- مراحل اجرای طرح جامع و نظارت بر آن

در مرحله جمع آوری اطلاعات و تدوین طرح جامع فولاد همان طوری که گفته شد به مانند همه کارهای پژوهشی رعایت اصول و روش تحقیق ضروری است.

بعضی از ویژگی های مهم طرح جامع فولاد را به شرح زیر می توان خلاصه کرد.

طرح جامع فولاد باید حاوی عناصر کلیدی و بدون اطلاعات زاید باشد تا طرح قابل اتکا و قابل قبول و عمیقا” دارای تمرکز بر بحث اصلی باشد.
اهداف بلند مدت و کوتاه مدت باید بلند پروازانه ولی واقعی باشند. این اهداف باید طوری تعریف شوند که با تلاشهای جدی بخش خصوصی و دولتی قابل دست یابی باشند. اهدافی که تلاشی را لازم ندارند یا قابل دسترسی نباشند بی معنی بوده از کیفیت و اعتبار طرح خواهند کاست.
ارتباط و پیوند منطقی بین موضوعات باید ملاک جمع آوری اطلاعات باشد. تمام متون، داده ها، آمارها و ارقام باید به هم مرتبط و در جهت حمایت از بحث و موضوع اصلی باشند.
انعطاف پذیری و قابلیت انطباق از ویژگی های مهم یک طرح بلند مدت است. در دنیای امروز تغییرات و تحولات با سرعت بسیار زیادی رخ می دهند. باتوجه به اینکه طرح های جامع یک دوره ۱۰ یا ۲۰ ساله را شامل می شوند ضروری است سیاست ها و خط مشی ها متناسب با تغییرات محیطی تغییر کنند.
تمام عوامل ذیربط باید در جریان امور از طراحی، تدوین و اجرا طرح جامع قرار گیرند.
قابلیت اجرایی داشتن از ویژگی ها مهم هر طرحی است. یک طرح جامع هر چند که بسیار خوب تدوین و نگارش شده باشد تا زمانیکه به اجرا در نیاید صفحات کاغذی سیاه شده ای بیش نخواهد بود.

پس تمام تلاش ها و ابزارها باید بکار گرفته شوند تا اطمینان حاصل شود آنچه در طرح جامع آمده است به اجرا در خواهد آمد.

مرحله تصویب و ابلاغ

مرحله تصویب و ابلاغ نیز از جمله مراحل مهم است و نقش مهمی در حسن اجرای طرح جامع دارد. این مرحله در بعضی از کشورهای مورد مطالعه بنا به پیشنهاد وزیر صنعت ( یا صنعت و تجارت ) و تصویب بالاترین مقام اجرایی، رئیس جمهور یا نخست وزیر صورت می گیرد. این سند پس از تصویب به وزارتخانه ها و سازمان های مسئول و دخیل در اجرای طرح جامع فولاد شامل وزارت صنعت و تجارت بعنوان محور اصلی و وزارت سرمایه گذاری و برنامه ریزی، وزارت مالی (فایناس)، وزارت حمل و نقل، وزارت علوم و تکنولوژی، وزارت منابع طبیعی و محیط زیست وکمیته های مردمی و فرمانداری و استانداری، انجمن آهن و فولاد، روسای نمایندگی های وابسته به دولت و… که وظائف اجرا یا همکاری در اجرای طرح جامع فولاد را به عهده دارند ابلاغ می شود.

مرحله اجرای طرح جامع فولاد ونظارت بر آن

کیفیت و چگونگی تدوین طرح جامع و جایگاه تصویب کننده و دستگاه نظارت همه در اجرای طرح جامع اثر گذار بوده و نقش اصلی را در اجرای صحیح طرح ایفا خواهند کرد.

در کشورهای مورد بررسی به منظور حسن اجرای طرح جامع فولاد یک کمیته عالی تشکیل و ماهانه گزارشی از وضعیت اجرای طرح جامع به بالاترین مقام اجرایی کشور ارائه می شود.

یکی از ابزارهای مهمی که در مرحله تدوین مد نظر قرار می گیرد و به نظارت کمک می کند تهیه ماتریس طرح عمل یا ماتریس مکانیسم عمل است که امکان نظارت و پایش ویژه را فراهم می کند. ماتریس طرح عمل، عبارت از جدولی است که مشخصه های عملیات اجرایی را به تفضیل بیان می کند این ماتریس ممکن است بخشی از متن اصلی طرح جامع باشد یا بصورت مجزا آورده شود. همچنین بودجه و سازمانی به عنوان مسئول پایش و نظارت و ایجاد توازن در زنجیره فولاد تعیین می شود.

رعایت موارد گفته شده اجرای طرح جامع را تسهیل می کند.

شکست در اجرای طرح جامع

مواردی که زمینه شکست اجرای طرح جامع فولاد را فراهم می کنند را به شرح ذیل می توان خلاصه کرد:

طرح های جامعی که :

غیر واقعی و غیر قابل دسترسی باشند.
توسط طرح ها و برنامه های اجرایی حمایت نشوند.
از سوی مقامات بالا تحمیل شوند یا کسانی که مسئولیت تهیه آن را دارند در اجرا دخیل نباشند و یا حمایت لازم از آنان به عمل نیاید.
زمانی که حامیان اصلی طرح های جامع سازمان را ترک کنند (در این خصوص در کشور ما به تدوین استراتژی توسعه صنعتی کشور می توان اشاره کرد که در سال ۸۲ تدوین ولی با تغییر دولت اجرای آن متوقف شد).
زمانی که خط مشی ها و سیاست ها نتوانند با تغییرات محیطی انطباق داده شوند.
زمانی که یک فرآیند مدیریتی ضعیف موجب فلج شدن برنامه ها و تاخیرهای غیر ضروری در عمل شود و…

باتوجه به مطالب فوق الذکر به اختصار به طرح جامع فولاد ایران که در سال ۱۳۹۳ زیر نظر شرکت ملی فولاد ایران توسط شرکت فولاد تکنیک تهیه شده است و در مراحل تصویب نهایی است پرداخته می شود.

هم اکنون نیز کل متن طرح در پورتال شرکت ملی فولاد ایران و ایمیدرو قابل مشاهده است و بزودی کل طرح جامع فولاد ایران با اخرین ویرایش در پورتال شرکت ملی فولاد ایران و ایمیدرو قرار خواهد گرفت. اخرین ویرایش طرح جامع فولاد ایران که در سال ۹۵ صورت گرفت در بیست و یکم خرداد ۹۶ در شرکت ملی فولاد ایران به سمع و نظر متخصصان و خبرگان حوزه صنعت و معدن رسید و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

روند تصویب و ابلاغ

درخصوص تصویب و ابلاغ طرح جامع فولاد ایران، باید به این نکته اشاره شودکه طرح جامع فولاد ایران علاوه بر آنکه زنجیره اصلی تولید فولاد، از اکتشاف و استخراج در معادن تا تولید شمش ومحصولات نهایی و صادرات که حوزه فعالیت وزارت صنعت و معدن و تجارت را در بر می گیرد، به دلیل نیاز مبرم زنجیره تولید فولاد به زیر ساخت ها، آب، برق، گاز و راه و راه آهن و همچنین اهمیت مسائل مربوط به محیط زیست، مشارکت و همکاری وزارتخانه ها و سازمان های فعال درحوزه های فوق و همکاری نهادها وانجمن های مرتبط و بطور کل همکاری وتعامل بخش خصوصی و دولتی را نیز می طلبد. لازم است همه این نهاد ها برای اجرای موفق طرح همکاری نمایند.

سازمان مسئول یا متولی نظارت

درخصوص سازمان مسئول یا متولی نظارت بر اجرای طرح جامع فولاد، اجرای طرح فولاد نیاز به دستگاه و متولی ای دارد که با ایجاد تعامل با نهادها وسازمان های فعال در زنجیره تولید فولاد و پایش مستمر روند اجرای طرح ، گزارشات لازم را تهیه و به مقامات عالی ارائه نماید تا روند امور در مسیر اصلی ومتوازن هدایت شود.

با توجه به سوابق فعالیت شرکت ملی فولاد ایران که سال ها هدایت و مدیریت زنجیره تولید فولاد کشور را به عهده داشت و اکنون نیز به عنوان بازوی اجرایی ایمیدرو مسئولیت تدوین طرح جامع فولاد را به عهده دارد و با توجه به مباحث مطرح شده در این نوشتار در زمینه عوامل موفقیت یا شکست اجرای طرح جامع این شرکت ذی صلاح ترین سازمان برای هدایت ونظارت اجرای طرح جامع فولاد ایران جهت رسیدن به اهداف افق ۱۴۰۴ چشم انداز و ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام در کشور می باشد.