مهران محجوب‌نژاد/ معاون برنامه‌ریزی شرکت مهندسی بین‌المللی فولاد تکنیک: صنعت فولاد کشور طی سالیان گذشته رشد قابل توجهی در ظرفیت‌سازی، تولید و تجارت داشته به گونه‌ای که با حفظ رتبه دهم تولید فولاد در جهان توانسته ۵‌۴ درصد از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص دهد. بر همگان روشن است رشد اقتصادی کشورها و توسعه فعالیت‌های عمرانی و صنعتی رابطه مستقیم با تولید و مصرف این محصول استراتژیک دارد. بدیهی است جهت ثبات و توسعه پایدار این صنعت می‌بایست محدودیت‌ها و چالش‌هایی که در مسیر رشد و تعالی آن قرار گرفته شناسایی و جهت مرتفع نمودن آنها برنامه‌ریزی شده و اقدامات لازم بعمل آید. در این خصوص ستاد راهبردی زنجیره فولاد کشور با تعامل با انجمن های تخصصی معدن و فولاد می تواند نقش بسزایی در هدایت این برنامه‌ها داشته باشد.

 براساس آخرین نتایج پایش طرح جامع فولاد کشور، مهم‌ترین چالش‌ها و محدودیت‌ها و عوامل موثر در توسعه متوازن و پایدار این صنعت به شرح زیر دسته‌بندی می‌شود:

زیرساخت و ناترازی انرژی
سرمایه‌گذاری و توسعه در حوزه زیرساخت و انرژی طی سالیان گذشته بسیار عقب‌تر از سرمایه‌گذاری در احداث واحدهای فولادی بوده است. نمودار ذیل نشان می‌دهد که معادل ۱۴میلیارد یورو سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت و انرژی صنعت فولاد نیاز خواهد بود. با توجه به کاستی‌های سرمایه‌گذاری انجام‌شده در امر توسعه زیرساخت و انرژی در سطح کشور، واحدهای معدنی و فولادی جهت تولید و توسعه پایدار خود در این حوزه ها ورود نموده و سرمایه گذاری‌های لازم را در برنامه دارند. توسعه نیروگاه و انرژی‌های تجدیدپذیر، شیرین‌سازی و انتقال آب، مطالعات سرمایه‌گذاری در حوزه میادین گازی و ذخیره سازی گاز در فصول سرما، توسعه مسیر ریلی و… از اقدامات موثری است که توسط واحدهای معدنی و فولادی در حال انجام می‌باشد.

تامین ماده اولیه پایدار

از محدودیت‌های اصلی که در آینده می تواند در پایداری صنعت فولاد تاثیر‌گذار باشد، تامین ماده اولیه پایدار خواهد بود. در این خصوص لازم است معدن کاری فراسرزمینی، استفاده از سنگ آهن‌های باطله و کم‌عیار، توسعه اکتشافات در عمق، احیاء و توسعه معادن کوچک مقیاس، تامین ماشین آلات و تجهیزات در معادن، معدن‌کاری دیجیتال، استفاده بیشتر از بازیافت آهن قراضه و… در برنامه‌ها پیش‌بینی گردد. همچنین با توجه به ناترازی انرژی و رشد صادرات مواد اولیه در سال‌های اخیر، کاهش عمر معادن تشدید می‌گردد.

محدودیت مصرف داخل

بررسی روند مصرف کشور نشان می‌دهد که مصرف ظاهری فولاد کشور معادل ۲۰ میلیون تن و مصرف سرانه ۲۳۰ کیلوگرم می‌باشد. لازم به ذکر است در کشورهای توسعه‌یافته، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی محرک اصلی کانون‌های اصلی مصرف (صنعت، ساختمان، زیرساخت و….) خواهد بود و این کشورها برنامه تولید فولاد خود را براساس نیاز و اولویت مصرف داخل خود تنظیم می‌نمایند. آمار نشان می‌دهد با توجه به رکود صنعت و ساختمان در سال‌های اخیر در کشور، میانگین رشد سالیانه صنعت و ساختمان ۲درصد  بوده که نسبت به برنامه چشم‌انداز ۱۴۰۴ کاهش چشمگیری داشته است. لذا لازم است در این حوزه محرک‌های لازم جهت سرمایه گذاری‌ها در داخل و خارج از کشور صورت پذیرد.

مازاد ظرفیت و مجوزهای صادره

در جدول ذیل آخرین وضعیت مجوزهای زنجیره فولاد کشور نشان داده شده است. وضعیت طرح‌های فعال و قابل تحقق در افق ۱۴۰۴ جهت توازن تولید ۵۵ میلیون تن و همچنین وضعیت طرح‌ها در افق ۱۴۰۷ شامل ۶۵ میلیون تن ظرفیت تولید فولاد، ۷۷ میلیون تن ظرفیت تولید آهن اسفنجی و …. که نشان از مازاد ظرفیت خارج از توازن زنجیره دارد، نیز مشخص شده است. مازاد ظرفیت با توجه به کاهش باقیمانده عمر معادن، ناترازی انرژی و زیرساخت، مشکلات صادراتی، کاهش مصرف داخل و مکان‌یابی نامناسب و … می تواند منجر به کاهش نرخ به کارگیری ظرفیت، پایین بودن بهره‌وری، اتلاف منابع ملی و سرمایه‌گذاری انجام شده در واحدهای معدنی و فولادی کشور شود. لازم به ذکر است نرخ بکارگیری ظرفیت در سال ۱۴۰۲ معادل ۶۵ درصد بوده و پیش‌بینی می‌شود با توجه به افزایش ظرفیت و کاهش تولید در سال ۱۴۰۳ (حدود ۳۱ میلیون تن) این نرخ تا پایان سال جاری به ۶۱ درصد کاهش یابد. در این خصوص لازم است کنترل صدور مجوزها و تعیین تکلیف سایر مجوزهای کاغذی و پیشرفت پایین (۳۰۰ میلیون تن) صورت پذیرد و در جهت ادغام واحدها، مشارکت و سهامداری در جهت ایجاد ظرفیت‌های بهینه اقتصادی در مکان‌های مناسب  به جای احداث واحد جدید اقدام لازم بعمل آید و در افق سال‌های آتی توسعه کمی فولاد به توسعه کیفی تبدیل شود.

توسعه صادرات
با توجه به حدود ۴۰ میلیون تن مازاد ظرفیت ایجاد شده و محدویت مصرف داخل، رصد و توسعه بازارهای صادراتی، تحلیل رقبا و تعامل با کشورهای هدف صادراتی امرضروری و اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. لازم به ذکر است کشورهایی که هدف صادراتی ایران بوده‌اند، بعضاً خود برنامه توسعه فولاد داشته و حتی برنامه صادرات نیز خواهند داشت (مانند کشورهای حاشیه خلیج فارس). کشوری مثل هند هم برنامه گسترده صادراتی دارد که در آینده از رقبای اصلی ایران خواهد بود.
تولید محصولات ارزش افزوده بالا
تولید و صادرات محصولات ارزش افزوده بالا و تنوع تولید گریدهای محصولات فولادی از عوامل موثر در توسعه پایدار این صنعت خواهد بود. لازم به ذکر است حدود ۸ تا ۱۰ درصد از ظرفیت فولاد کشور می‌تواند به تولید محصولات با ارزش افزوده بالا، فولاد آلیاژی و… اختصاص یابد. (میانگین تولید فعلی این محصولات در ایران حدود ۳ تا ۴ درصد است). البته در این بخش برنامه‌های توسعه واحدها در حال برنامه‌ریزی و انجام است.
در ذیل جدول فرصت‌های سرمایه گذاری و تولید و صادرات محصولات ارزش افزوده بالا موجود می‌باشد.

تامین منابع مالی
برنامه‌ریزی تامین منابع مالی جهت اجرای طرح‌های معدنی و فولادی و حوزه زیرساخت و انرژی از طریق بازار سرمایه و روش‌های نوین تامین منابع مالی از اقدامات موثر در این صنعت است که شرکت‌های سرمایه‌گذاری پروژه محور اقدامات موثری در این زمینه انجام داده‌اند.
به‌روزآوری تکنولوژی
به‌روزآوری تکنولوژی تولید، افزایش بهره‌وری در واحدهای موجود، افزایش نرخ بکارگیری از ظرفیت‌های موجود به همراه بومی‌سازی و توسعه داخل از موارد اساسی است که مورد توجه ذینفعان این صنعت قرار گرفته است.

عدم توازن در تولید واقعی
با توجه به کسری انرژی، زیرساخت و مشکلات موجود پیش‌بینی می‌شود عدم توازن تولید و مازاد در تمامی حلقه‌های زنجیره فولاد در سال‌های آتی نیز ادامه خواهد داشت (برای مثال در حال حاضر مازاد گندله وجود دارد ولی با توجه به حجم قابل توجه طرح‌های در دست اجرای واحدهای احیاء مستقیم در سال‌های آتی مازاد آهن اسفنجی وجود خواهد داشت) این تولیدات می‌بایست از طریق توسعه مصرف داخل در بخش پایین‌دست زنجیره و مازاد برآن از طریق صادرات مدیریت گردد. بدیهی است صادرات در حلقه‌های پایین دست و محصولات فولادی زنجیره فولاد برای کشور ارزش افزوده و ارزآوری بیشتری خواهد داشت. این امر از طریق به‌روزآوری قوانین و دستورالعمل‌ها و تعامل با کشورهای هدف اصلی قابل انجام خواهد بود.
استفاده از هیدروژن و تولید فولاد سبز در جهت رعایت ملاحظات محیط زیستی و کاهش مصرف انرژی می‌بایست در برنامه واحدهای فولادی قرار گیرد. لازم به‌ذکر است در این خصوص مطالعات اولیه توسط واحدهای برخوردار فولادی کشور در حال انجام می‌باشد.

تولید فولاد سبز، هوشمندسازی و تحول دیجیتال
استفاده از فرصت‌های انقلاب صنعتی چهارم (هوشمندسازی، تحول دیجیتال و …) با همکاری مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی در دست انجام می‌باشد که در این بخش مطالعات و تحقیقات لازم انجام گرفته و در مراحل اجرا می‌باشد.

جمع‌بندی
جهت پایش برنامه‌ها و اهدافی که به آنها اشاره شد، متولی‌گری با ضمانت اجرایی و تعامل با انجمن‌های تخصصی توسط ستاد زنجیره فولاد کشور الزامی خواهد بود.
پیگیری برنامه‌های فوق در قالب کمیته‌های تخصصی ستاد زنجیره فولاد کشور از ابتدای سال ۱۴۰۴ قابل انجام خواهد بود. در صورت پیگیری برنامه فوق توسط ستاد راهبردی زنجیره فولاد کشور می‌توان در جهت توسعه متوازن و پایدار صنعت فولاد و در راستای اهداف برنامه هفتم توسعه و رشد اقتصادی ۸ درصدی حرکت نمود.

ارسال به دوست

Close

Your Name

Friend Email

Enter Message To Friend

ارسال

چاپ مطلب

Share this...

Facebook

Pinterest

Twitter

Linkedin