مروری بر پایش سال ۱۳۹۷ طرح جامع فولاد کشور- بخش بازار

طرح جامع فولاد كشور در سال 1393 در راستاي سند توسعه چشم انداز سال 1404 با هدف دستيابي به ظرفيت توليد 55 ميليون تن فولاد خام و شرط توازن زنجیره تدوین شد. یکی از ویژگیهای مثبت این طرح، آن است که طرح جامع فولاد کشور به یک مطالعه بدون پیگیری خلاصه و محدود نشده است و کارگروههای فعالی به منظور پایش ظرفیت واحدهای فعال و طرحهای در دست اجرا در کل زنجیره فولاد، وضعیت زیرساخت ها و مواد اولیه و ... تشکیل شده است.

تهیه کننده: گروه مطالعات اقتصادی شرکت مهندسی بین المللی فولادتکنیک

(مشاور طرح جامع فولاد کشور)

در گزارش حاضر نتایج “پایش طرح جامع فولاد کشور در سال ۱۳۹۷ ” با تمرکز بر بازار فولاد تدوین شده است و بخش زیرساخت ها و مواد اولیه در گزارش دیگری ارائه خواهد شد.

تولید فولاد ایران در سال ۱۳۹۷

نتایج حاصل از پایش طرح جامع فولاد کشور نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۷ همانند سالهای گذشته بر ظرفیت کل زنجیره فولاد افزوده شده است. در پایان سال ۱۳۹۷ ظرفیت کنسانتره سنگ آهن کشور به عنوان اولین حلقه از زنجیره ارزش فولاد به ۵۲.۴۲ میلیون تن رسید و میزان تولید کنسانتره در کشور رقم ۴۴.۹۴ میلیون تن ثبت شد. درگندلهسازی نیز ظرفیت اسمی کشور در پایان سال ۱۳۹۷ برابر با ۴۸.۱۵ میلیون تن بوده و معادل با ۴۱.۵۱ میلیون تن گندله توسط واحدهای مذکور تولید شد.

در حلقه آهن اسفنجی نیز برای سال ۱۳۹۷ ظرفیت اسمی ۳۲.۶۷ میلیون تن و میزان آهن اسفنجی تولید شده به رقم ۲۶.۳۶ میلیون تن رسید.

ظرفیت اسمی فولاد خام در پایان سال ۱۳۹۷ معادل با ۳۳.۹۴ میلیون تن بوده و مقدار تولید فولاد خام توسط فولادسازان رقم ۲۴.۶۷ میلیون تن اعلام شده است.

ظرفیت اسمی محصولات نوردی در پایان ۱۳۹۷ برابر با ۴۴.۳ میلیون تن بوده و در مقابل کمترین میزان تولید نیز متعلق به همین بخش میباشد. در سال ۱۳۹۷ مجموع محصولات نوردی تولید شده (تخت و طویل) برابر با ۱۷.۵ میلیون تن بوده است. به بیان دیگر در بخش نورد نرخ بهره برداری از ظرفیت اسمی حدود ۴۰ درصد میباشد که این رقم کمترین مقدار در زنجیره ارزش فولاد میباشد.

با توجه به ارقام فوق میتوان وضعیت بازار فولاد را در طرف عرضه در نمودار زیر خلاصه نمود.

تجارت فولاد ایران در سال ۱۳۹۷

اما بخش تجارت در سال ۱۳۹۷ حکایت دیگری داشته است. سال ۱۳۹۷ با خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و با آشفتگی بازار ناشی از جهش ناگهانی نرخ ارز همراه بود و رخدادهای مذکور منجر به صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های بی‌شماری شد تا از این گذر بازار مدیریت و کنترل شود. به استناد آمار تجارت، نتایج حاصل از بخشنامه‌ها در کاهش صادرات بنگاه‌های بزرگ فولادی (معادل با ۲۰ درصد)، کاهش در میزان صادرات شمش فولادی ( معادل با ۲۰ درصد) و رشد قابل توجه صادرات محصولات طویل توسط تجار خرد ( معادل با ۱۵۲ درصد درمقابل رشد ۱۳ درصدی محصولات تخت) نمود یافت. آمار تحقق یافته در صادرات در سال ۱۳۹۷ برای فولاد خام برابر با ۵.۵ میلیون تن و برای محصولات فولادی ۳.۳ میلیون تن بوده است. نمودار زیر میزان صادرات سال ۱۳۹۷ را نشان میدهد.

توضیح: زنجیره سنگ آهن در نمودار شامل مجموع صادرات سنگ آهن، کنسانتره و گندله میباشد.

در طرف تقاضای بازار نیز محاسبات مصرف نشان می‌دهد که مصرف معادل با فولاد خام در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶، حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش نتیجه رکودی است که بر اقتصاد کشور سایه افکنده است.

بازار فولاد ایران در افق ۱۴۰۴

نتایج حاصل از پایش طرح جامع فولاد کشور در خصوص وضعیت زنجیره فولاد کشور در افق ۱۴۰۴ مشخص نمود که:

ظرفیت طرحهای در دست اجرا قابل تحقق در بخش کنسانتره سازی ۲۰.۴۵ میلیون تن میباشد که بدین ترتیب انتظار میرود با توجه به ظرفیت موجود در این بخش، در افق چشم انداز ظرفیت کنسانتره سازیها به حدود ۷۳ میلیون تن برسد.
ظرفیت طرحهای در دست اجرا قابل تحقق در بخش گندله ۲۵.۳۲ میلیون تن میباشد که بدین ترتیب انتظار میرود با توجه به ظرفیت موجود و فعال در این بخش، در افق حدود ۷۴ میلیون تن ظرفیت گندله سازی فعال در کشور وجود داشته باشد.
ظرفیت طرحهای در دست اجرا قابل تحقق در بخش آهن اسفنجی ۳۲.۷ میلیون تن میباشد. در صورت به بهره‌برداری رسیدن این طرح ها و با توجه به ظرفیت موجود و فعال در این بخش، انتظار میرود در افق ۱۴۰۴ حدود ۴۵ میلیون تن ظرفیت آهن اسفنجی فعال در کشور وجود داشته باشد.
همچنین در حال حاضر حدود ۲۲ میلیون تن ظرفیت طرحهای در دست اجرا قابل تحقق در زنجیره ارزش فولاد در بخش فولادسازی وجود دارد که در صورت به بهره‌برداری رسیدن ظرفیت مذکور، ۵۵ میلیون تن هدف‌گذاری انجام شده محقق خواهد شد.

ارقام فوق به همراه توازن زنجیره در افق ۱۴۰۴ در نمودار زیر ارائه شده است.

در رابطه با تحقق ظرفیت فوق چند نکته قابل ذکر است:

محاسبات نشان میدهد که به منظور تحقق ظرفیتهای فوق و با احتساب آنکه به ازاء کمبودها نیز احداث انجام شود، لازم است مبلغ ۶.۸ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری انجام شود. علاوه بر این برآوردها در طرح جامع فولاد کشور نشان میدهد سرمایه گذاری لازم برای تکمیل زنجیره در بخش زیرساختها (تجهیز معدن، گاز، برق، آب، جاده، بندر و ریل) معادل با ۱۰.۴ میلیارد یورو خواهد بود.
واضح است که توسعه تنها در ایجاد ظرفیت های جدید خلاصه نم یشود و وجود تقاضا خود مهمترین عامل محرک بازار و تولید میباشد. محاسبات انجام شده در پایش طرح جامع فولاد کشور نشان میدهد که میزان مصرف فولاد در افق ۱۴۰۴ با فرض رشد اقتصادی حدود ۴ درصد کمی بیش از ۲۶ میلیون تن خواهد بود. دستیابی به این رقم به استناد تشکیل سرمایه ثابت در ساختمان و ماشین آلات و با در نظر گرفتن متوسط سهم ارزش محصولات فولادی مصرف شده در ۵ سال گذشته در تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، سالانه تا افق ۱۴۰۴ برابر با ۱۱۳ میلیارد یورو برآورد شده است. رقم برآورد شده برای ایجاد مصرف ۲۶ میلیون تنی نشان دهنده آن است که لازم است اقتصاد در سالهای پیش رو در فاز رونق باشد و نقدینگی به اندازهای فراهم باشد تا چنین تقاضایی شکل بگیرد و البته نکته قابل توجه آن است که با وجود مصرف داخلی حتی حدود ۳۰ میلیون تن، فاصله قابل توجهی میان مصرف و ظرفیت سازی وجود خواهد داشت.
برآوردها در طرح جامع فولاد کشور نشان می دهد که میزان صادرات معادل فولاد خام در افق ۱۴۰۴ به استناد سهم صادرات به تولید در سالهای پر رونق صادرات کشور، معادل با ۱۵ میلیون تن خواهد بود. با توجه به سهم فعلی صادرات فولاد در صادرات محصولات غیر نفتی (معادل ۷ درصد به لحاظ ارزش) و با فرض ادامه همین سهم در آینده تحقق ۱۵ میلیون تن صادرات فولاد به معنای دستیابی به صادرات غیر نفتی حدود ۱۰۰ میلیارد یورو خواهد بود. ارقام برآورد شده نشان میدهد که لازم است زیرساختها و پیشنیازهای نرم افزاری و سخت افزاری فراهم باشد تا تحقق هدف صادرات امکان پذیر شود.