تاثیر تحریم ها بر صنعت و بازار فولاد ایران

نصیر ضوئی،مدیر فروش و توسعه کسب و کار شرکت دانیلی پرشیا در مقاله ای تاثیر تحریم ها بر صنعت و بازار فولاد ایران را مورد بررسی قرار داده است، نصیر ضوئی در بخشی از این مقاله نوشته است: یکی از دلایل زمین گیر نشدن صنعت فولاد ایران، وجود منابع سنگ آهن، انرژی ارزان قیمت و موقعیت جغرافیای مناسب می باشد، در غیر اینصورت، صنعت فولاد کشور با مشکلات بدتری مواجه میشد. گلوگاه های زیادی در صنعت فولاد کشور در شرایط تحریم وجود دارد که در صورتیکه برای بعضی از این گلوگاه های فکر اساسی نشود و شرایط تحریم بر صنعت فولاد کشور کماکان ادامه یابد، در طول زمان با مشکلات بسیار زیادی مواجه خواهیم شد.

نصیر ضوئی،مدیر فروش و توسعه کسب و کار شرکت دانیلی پرشیا

تاثیر تحریم ها بر صنعت و بازار فولاد ایران را باید از چند بعد تحلیل و بررسی نمود.

سرمایه گذاری و تامین مالی
انتقال تکنولوژی و ماشین آلات و تجهیزات
واردات اقلام استراتژیک صنعت فولاد
صادرات و واردات محصولات فولادی
حمل، لجستیک و بیمه

مقدمه

در یک دهه گذشته شدت تحریم ها و تاثیر آن بر صنعت فولاد ایران بیشتر از ۳ دهه قبل بوده است. بیشترین اثرپذیری تحریم ها بر فاینانس خارجی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) و انتقال تکنولوژی های روز دنیا به صنعت فولاد ایران می باشد. اگر بخواهیم تاثیرگذاری تحریم ها را با درنظر گرفتن سند چشم انداز صنعت فولاد در افق ۱۴۰۴ تحلیل و بررسی کنیم، ضرر و زیان حاصل از تحریم ها در بخش های مرتبط به اجرای طرح ها و پروژه ها و همچنین سرمایه گذاری و تامین مالی بیشتر به چشم می خورد.

سرمایه گذاری و تامین مالی

یکی از ملزومات اساسی و حیاتی برای ایجاد واحد های تولید محصولات فولادی، سرمایه گذاری و تامین مالی ارزان قیمت با نرخ بهره پایین و باز پرداخت بلند مدت می باشد. با توجه به افق ۱۴۰۴ صنعت فولاد و برای رسیدن به هدف ۵۵ میلیون تن فولاد خام، نیاز به سرمایه گذاری و تامین مالی می باشد. در صورتی استفاده از منابع مالی خارجی در قالب فاینانس و خطوط اعتباری خارجی توجیه پذیر است که، اولا پروژه مورد نظر در صنعت فولاد ترجیحا صادرات محور باشد و دوما نرخ برابری ریال در مقابل ارزهای بین المللی تضعیف نشود. بعد از برجام بسیاری از پروژه های صنعت فولاد کشور برای استفاده از منابع تامین مالی خارجی برنامه ریزی کرده بودند و اگر تحریم های صنعت فولاد اتفاع نیفتاده بود و همچنین ارزش ریال هم کاهش نیافته بود، بسیاری از این طرح ها به اجرا می رسید و در پیشرفت برنامه ریزی پروژه های صنعت فولاد بر اساس سند چشم انداز صنعت فولاد برای رسیدن به هدف تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام اختلال بوجود نمی آمد. متاسفانه یکی از تاثیرات اساسی تحریم ها بر صنعت فولاد ایران جلوگیری از ورود سرمایه گذاران خارجی و همچنین جلوگیری از استفاده فاینانس های خارجی بوده است.

انتقال تکنولوژی، ماشین آلات و تجهیزات

از بعد انتقال تکنولوژی، ماشین آلات و تجهیزات، تحریم ها باعث شده است که بسیاری از شرکتهای اروپایی صاحب تکنولوژی و نام آشنای صنعت فولاد، بازار ایران را ترک کنند و بخش عمده ای از پروژه های صنعت فولاد متوقف شده است و یا با کندی پیش می رود. اگر توقف و تاخیر در انجام پروژه های صنعت فولاد را بررسی کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که تا سال ۱۴۰۴ امکان دستیابی به ظرفیت ۵۵ میلیون تن فولاد خام امکانپذیر نخواهد بود و در خوشبینانه ترین حالت به ۴۵ میلیون تن فولاد خام خواهد رسید.

ذکر یک نکته ضروری است که قراردادهای بسیاری از پروژه ها فولادی با شرکت های اروپایی صاحب تکنولوژی بعد از برجام امضاء شده است و در آن زمان نرخ ارز به نسبت امروز قابل مقایسه نیست و اگر این پروژه ها در زمان خودش شروع شده بود، نهایتا ۳-۵ سال بعد به بهره برداری می رسید و سود بسیار زیادی هم از نظر سرمایه گذاری و هم از نظر ارز آوری حاصل از صادرات محصولات آنها نصیب کشور میشد. تاخیرات و توقفات ناشی از تحریم ها در اجرا و پیشرفت پروژه های فولادی، یکی دیگر از ضرر و زیان های ناشی از تحریم ها برای پیگره صنعت فولاد کشور می باشد.

با فرض اینکه امروز تحریم ها لغو شود و پروژه های فولادی متوقف شده با همان پیمانکاران خارجی مجددا شروع بکار کنند و حتی فاینانس های خارجی هم برقرارشود، به دلیل نرخ برابری ریال در مقابل یورو و دلار، قیمت تمام شده پروژه ها بطور شگرفی بیشتر از قیمت تمام شده در ۵ سال گذشته است و بازپرداخت اقساط فاینانس های خارجی هم بسیار پر ریسک می باشد. (به دلیل افزایش احتمالی قیمت ارز در سالهای آینده) در صورتی استقراض خارجی توجیه پذیر است که، بیش از ۹۰ درصد محصولات فولادی مجموعه هایی که از فاینانس خارجی استفاده میکنند صادر شود و از محل ارز حاصل از صادرات آنها بازپرداخت فاینانس خارجی صورت پذیرد.

واردات اقلام استراتژیک صنعت فولاد

یکی دیگر از تاثیرات تحریم بر صنعت فولاد ایران، مرتبط به تامین الکترود گرافیتی می باشد. از آنجاییکه که الکترود گرافیتی یکی از استراتژیک ترین اقلام صنعت فولاد می باشد و بدون آن عملا تولید فولاد از روش کوره قوس الکتریکی امکانپذیر نخواهد بود. تحریم ها موجب شده است که الکترود گرافیتی با کیفیت های بالا به ایران فروخته نشود یا کمتر فروخته شود. همچنین تامین کنندگان الکترود گرافیتی قیمت های بسیار بالایی را به فولادسازان ایرانی پیشنهاد میدهند. لازم به ذکر است وقتی الکترود گرافیتی با کیفیت پایین به فولادسازان ایرانی فروخته میشود، نرخ مصرف الکترود گرافیتی بالاتر از میزان استاندارد آن خواهد بود و در نتیجه تناژ بیشتری از الکترود بطور متناوب باید خریداری و مصرف شود و در نتیجه ارز بیشتری از کشور خارج میشود. بخش زیادی از این اتفاقات و افزایش هزینه ها ناشی از تاثیرات تحریم ها می باشد.

صادرات و واردات محصولات فولادی

مزیت های رقابتی کشورهای تولید کننده محصولات فولادی به عوامل مختلفی از قبیل قیمت تمام شده، کیفیت محصول، نحوه های پرداخت جذاب و… می باشد. اگر بخواهیم محصولات فولادی ایران را در بازارهای صادراتی در شرایط تحریم با رقبای دیگر مقایسه کنیم، به این نتیجه می رسیم که حاشیه سودهای خوبی را از دست داده ایم و خواهیم داد. دلیل آن این است که با وجود تحریم ها فرآیند تولید تا صادرات محصولات فولادی با چالش های و هزینه های زیادی همراه بوده است. از سوی دیگر به دلیل تحریم های سیستم بانکی کشور، تولید کننده گان محصولات فولادی ایران نمیتوانند مانند بسیاری از رقبا نحوه پرداختهای جذاب و متنوع را به مشتریان خود پیشنهاد دهد . همه اینها موجب از دست دادن بخش عمده ای از مشتریان بازارهای صادراتی خواهد شد.

همانظور که آمار نشان میدهد، تقریبا ۸۵ درصد سبد صادراتی محصولات فولادی ایران مرتبط به فولاد خام است و در سالهای گذشته بیشترین حجم صادرات را محصولاتی از قبیل بیلت و اسلب داشته اند. در صورتیکه طبق گزارش و آمار مجمع جهانی فولاد، ۸۵ درصد محصولات فولادی که در سال گذشته و سال های قبل از آن توسط دیگر کشورهای تولید کننده محصولات فولادی در بازارهای جهانی صادر شده است، محصولات فولادی نهایی با ارزش افزوده بالا بوده است.

تاثیرگذاری تحریم ها در صادرات محصولات فولادی به نسبت تاثیرگذاری در سرمایه گذاری و تامین مالی در پروژه های فولادی کمتر بوده است. جذابیت قیمت و نیاز به محصولات نیمه نهایی در بازارهای جهانی موجب شده است که بسیاری از مشتریان خارجی علاقمند به خرید این محصولات در شرایط تحریم باشند.

در حوزه واردات محصولات فولادی، به دلیل کاهش ذخایر ارزی کشور و همچنین سیاست های وزارت صمت درکاهش واردات موجب شده است که بخشی عمده ای از تولید کنندگان صنایع تبدیلی فولاد و مصرف کنندگان نهایی محصولات فولادی که مواد اولیه آنها محصولات فولادی است که یا در کشور تولید نمیشود یا ظرفیت تولید آنها کمتر از نیاز بازار است، با مشکل مواجه شوند. از سوی دیگر به دلیل کاهش ارزش ریال و همچنین افزایش هزینه های مالی برای دور زدن تحریم ها، توجیه اقتصادی برای واردات برخی از محصولات فولادی مورد نیاز بازار داخل وجود ندارد.

حمل، لجستیک و بیمه

در بخش حمل و لجستیک بین المللی، قیمت حمل محصولات فولادی از مبدا ایران یا به مقصد ایران بسیار افزایش یافته است و این یکی دیگر از تاثیرات تحریم ها در این حوزه می باشد. بسیاری از شرکتهای حمل بین المللی که حاضر به حمل محصولات فولادی برای خریداران یا فروشندگان ایرانی هستند از تحریم ها بعنوان فرصت استفاده میکنند و قیمت های حمل خود را افزایش میدهند. در زمینه بیمه های بین المللی، امکان استفاده از بیمه های معتبر بین المللی برای پوشش ریسک مخصوصا در حمل دریایی وجود ندارد.

نتیجه گیری

یکی از دلایل زمین گیر نشدن صنعت فولاد ایران، وجود منابع سنگ آهن، انرژی ارزان قیمت و موقعیت جغرافیای مناسب می باشد، در غیر اینصورت، صنعت فولاد کشور با مشکلات بدتری مواجه میشد. گلوگاه های زیادی در صنعت فولاد کشور در شرایط تحریم وجود دارد که در صورتیکه برای بعضی از این گلوگاه های فکر اساسی نشود و شرایط تحریم بر صنعت فولاد کشور کماکان ادامه یابد، در طول زمان با مشکلات بسیار زیادی مواجه خواهیم شد. بعنوان مثال، وزارت صمت می باید یکی از اولویت های خود را به تولید داخلی الکترود گرافیتی اختصاص دهد. همانطور که در بالا توضیح داده شد، بخش عمده ای از محصولات فولادی کشور که صادرات میشود، محصولات نیمه نهایی است که بهتر است این محصولات تبدیل به محصولات نهایی با ارزش افزوده بالاتر شود.

اگر مشکلات موجود در تبیین استراتژی تولید نوع محصولات فولادی و صادرات آن محصولات نشود، به مرور زمان عملا تبدیل به تامین کننده مواد اولیه و محصولات نیمه نهایی برای تولید کنندگان فولاد در کشورهای دیگر میشویم که بر روی تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا تمرکز کرده اند.

از سوی دیگر و با توجه به حذف یارانه های انرژی در ماه ها و سالهای آینده، بسیاری از تولید کنندگان محصولات فولادی کشور با ضرر و زیان و افرایش قیمت تمام شده بسیار بالا مواجه خواهند شد که به مرور زمان مزیت رقابتی در صادرات محصولات نیمه نهایی را هم از دست میدهیم و این امر موجب میشود به مرور زمان تبدیل به صادر کننده مواد اولیه (گندله و آهن اسفنجی) مورد نیاز تولید کننده گان محصولات فولادی در دیگر کشورها شویم. و عملا منابع سنگ آهن و انرژی کشور را صرف تولید مواد اولیه صنعت فولاد خواهیم کرد و این مواد اولیه را در اختیار تولید کنندگان فولاد در کشورهای دیگر قرار خواهیم داد که این یعنی خام فروشی و کسب حداقل سود در زنجیره ارزش صنعت فولاد.

یکی از پارامترهایی که میتواند تاثیر بسیار زیادی در اتفاق افتادن سناریو بالا داشته باشد، ادامه تحریم ها و افزایش هزینه های ناشی از تحریم ها بر صنعت فولاد کشور است که موجب میشود رقابت پذیری و توسعه پایدار صنعت فولاد کشور را از بین ببرد. تمرکز بر روی گلوگاه های حیاتی صنعت فولاد مانند بهینه سازی در مصرف انرژی، تولید اقلام استراتژیک تاثیرگذار در صنعت فولاد، بومی سازی قطعات و تجهیزات حیانی صنعت فولاد (به شرطی که از نظر کیفیت با نمونه های خارجی بتواند رقابت کند) و … میتواند ریسک های ناشی از اثرگذاری تحریم ها برا صنعت فولاد ایران را کاهش دهد.