حاکمیت شرکتی، تأثیر حسابرسی داخلی بر ارزیابی کنترلهای داخلی

وجود بخش حسابرسی داخلی در هر سازمان از سازو کارهای نظام راهبری شرکتی است. هر چه این سازو کارها قوی تر مورد عمل قرار گیرد، شفافیت گزارش ها به ذینفعان بیرونی بیشتر می شود.دنیای امروزی همواره رو به پیشرفت است، حرکت سریع واحد های اقتصادی، افزایش حجم معاملات، پیشرفت مداوم فن آوری، فشارهای ناشی از کمبود منابع و افزایش رقابت و وجود انواع خطرات در کلیه زمینه ها، اهداف و سیاست های سازمان را چه از بیرون و چه از درون تهدید میکند، همگی این عوامل موجب شده است که افکار مدیریت به مسائل و موارد بی شماری معطوف گردد و عملاً کنترل مستقیم و انفرادی واحدهای اقتصادی غیر ممکن شده است.

فرزین نوری زاده، عاطفه مرادی: وجود بخش حسابرسی داخلی در هر سازمان از سازو کارهای نظام راهبری شرکتی است. هر چه این سازو کارها قوی تر مورد عمل قرار گیرد، شفافیت گزارش ها به ذینفعان بیرونی بیشتر می شود.دنیای امروزی همواره رو به پیشرفت است، حرکت سریع واحد های اقتصادی، افزایش حجم معاملات، پیشرفت مداوم فن آوری، فشارهای ناشی از کمبود منابع و افزایش رقابت و وجود انواع خطرات در کلیه زمینه ها، اهداف و سیاست های سازمان را چه از بیرون و چه از درون تهدید میکند، همگی این عوامل موجب شده است که افکار مدیریت به مسائل و موارد بی شماری معطوف گردد و عملاً کنترل مستقیم و انفرادی واحدهای اقتصادی غیر ممکن شده است.

از اینرو حسابرسی داخلی به عنوان یک فعالیت اطمینان دهی و مشاوره ای مستقل وبی طرفانه به منظور افزودن ارزش و بهبود عملکرد سازمان می تواند به سازمان ها در دست یابی به اهدافشان از طریق ایجاد رویکردی منظم به منظور ارزیابی و بهبود اثربخش مدیریت ریسک ، کنترل و فرایندهای راهبری ، کمک کند .انواع مختلف و متفاوتی از کنترل ها وجود دارد که با اعمال آنها می توان بسیاری از ریسک های فراروی سازمان را کاهش داد . در این مقاله سعی شده است که شناخت کافی از معنا و مفهوم کنترل داخلی بدست آید و هدف از آن تعیین نقش های خاص حسابرسی داخلی ، در خصوص ارزیابی سیستم کنترل داخلی ، می باشد.

مقدمه

به طور خلاصه عناصر تشکیلدهنده کنترل داخلی عبارتند از:

بررسی موثر و کارآمد توسط مدیریت غیراجرایی
وجود سیستم کنترل مدیریتی شامل تعیین و تدوین هدفها و برنامهها- نظارت و سرپرستی یا کنترل مسائل مالی و همچنین اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی
وجود سیستمها و روشهای کنترل مالی و عملیاتی شامل محافظت از داراییها،تفکیک وظایف- روشهای صدور مجوز و تصویب و سیستمهای اطلاعاتی
وجود یک واحد حسابرسی داخلی که طبق اصول و استانداردهای حسابرسی داخلی فعالیت کند.

برخلاف تصور عمومی که کنترل های داخلی را اقدامات واحد اقتصادی برای پیشگیری از تقلب کارکنان می دانند ، سیستم کنترل داخلی مسائلی فراتر از اینها را در بر می گیرد و شامل طرح سازمان ، کلیه سیاست ها و روشهای مالی و غیر مالی است ، که برای حصول اطمینان نسبی از دستیابی به هدفهای واحد اقتصادی توسط مدیریت برقرار می شود . علت استقرار سیستم کنترل داخلی ، کمک به مدیریت واحد اقتصادی در دست یابی به هدف های مورد نظر است . مدیریت واحد اقتصادی ، سیاستها و روش های مشخصی را طراحی و برقرارمی کند ، تا از برآورده شدن هدفهایی که به اعتقاد مدیریت ، دست یابی به آنها مهم است ، اطمینانی معقول به دست می آورد . هر یک از این سیاستها و روشها را کنترل داخلی و مجموعه آن را سیستم کنترل داخلی می نامند .

هیئت‌مدیره به‌منظور اجرای وظایف خود به صورت کارا و مؤثر، مجبور به برقراری ارتباط با سهامداران، حسابرسان، کمیته‌های حسابرسی و سایر ارکان دخیل در شرکت است. سهامداران اغلب به‌خاطر محدودیت ساختار شرکتی و سایر محدودیت‌ها قادر به نظارت و کنترل مدیریت نیستند. این سهامداران با سازو‌کار تعیین هیئت‌مدیره شرکت، بر عملکرد مدیر واحد اقتصادی به صورت غیر‌مستقیم نظارت می‌کنند و مسئولیت آنها نظارت بر عملکرد مدیر واحد اقتصادی و همراستا کردن منافع مدیر با منافع سهامداران است.

کمیته حسابری
کمیته حسابرسی، کمیته‌ای است متشکل از اعضای هیئت‌مدیره که به‌طور معمول از سه، تا پنج مدیر غیر‌موظف (یعنی نه مدیر اجرایی شرکت و نه در استخدام شرکت) تشکیل می‌شود. نبود مدیران موظف در کمیته حسابرسی سبب می‌شود حسابرسان بتوانند مسائلی چون نقاط ضعف کنترلهای داخلی، اختلاف‌نظر با مدیریت درباره اصول و روشهای حسابداری، نشانه‌های احتمالی از سوء‌استفاده‌های مدیریت و سایر اعمال غیرقانونی مسئولان شرکت را با کمیته حسابرسی صریحتر مطرح کنند .

جدول۱ – مسئولیتهای اصلی کمیته حسابرسی

ارزیابی ریسک و محیط کنترلی	نظارت برگزارشگری مالی	ارزیابی فرایندحسابرسی
محیط کنترلی	اعلام سود	رسالت حسابرسی داخلی
ارزیابی ریسک	گزارشهایمالی	انتظارات حسابرسی مستقل
فعالیتهای کنترلی	کوششصادقانهکمیته	همکاری و ارتباطات
اطلاعات و ارتباطات	ارزیابیکمیته	درک نتایج و پیامد‌ها

حسابرسی داخلی

حسابرس داخلی مدیریت را در انجام دادن مسئولیتها و وظایف خود از طریق تقویت کنترلهای داخلی یاری میکند.

شکل ۱ عناصر حسابرسی داخلی

دامنه حسابرسی داخلی

با توجه به هدف حسابرسی داخلی، دامنه حسابرسی داخلی همه جنبههای کنترل داخلی را اعم از مالی و غیرمالی دربرمیگیرد.

تأکید حسابرسی داخلی بر هر کنترل خاص نشانه میزان خطر و زیانی است که متوجه سازمان میشود، که میتوانند از سوءاستفاده- سهلانگاری- تبلیغات منفی با موارد دیگر ناشی شود. بر اساس استاندارد حسابرسی ایران دامنه رسیدگی و هدفهای واحدحسابرسی داخلی شامل موارد زیر می‌باشد:

بررسی سیستمهای کنترل داخلی
رسیدگی به گزارشهای مالی و عملیاتی
بررسی صرفه اقتصادی، کارایی و اثربخشی عملیات واحد اقتصادی
بررسی رعایت قوانین، مقررات و سایر الزامات برون سازمانی و سیاستها، دستورالعملهای مدیریت سایر الزامات درون سازمانی

سیستمهای مالی، سیستمهای مدیریت و سیستمهای عملیاتی، از جمله سیستمهای اصلی هستند که زیر پوشش حسابرسی داخلی قرار میگیرد .

رویکرد های حسابرسی داخلی

الف- رویکرد محتوایی : در این رویکرد ، اطلاعات و تجارب حسابرس بیانگر آن است که سیستم کنترل داخلی وجود ندارد یا نمی توان بر آن اتکا کرد .

ب- رویکرد سیستمی : در این رویکرد تجارب ، دانسته ها و اعتقاد حسابرس وجود یک سیستم کنترل داخلی مناسب را تائید می کند و در نتیجه ، حسابرس با پیش فرض اتکا بر سیستم کار ارزیابی را شروع می نماید .

هدفهای کنترل داخلی و حسابرسی داخلی

اعمال شدن سیاستها و خطمشیها
شناسایی و شناساندن اصول و ارزشها
رعایت قوانین و مقررات
دقیق و قابل اعتماد بودن صورتهای مالی و سایر اطلاعات منتشر شده
مدیریت کارآمد و اثربخش نیروی انسانی و سایر منابع

هدف حسابرسی داخلی، کمک به مدیریت جهت اطمینان از رعایت و اجرای موارد بالاست.

روش مقاله(مطالعه موردی: شرکت فولاد مبارکه اصفهان “سهامی عام”)

با توجه به مطالب مطرح شده، ارزیابی سیستم کنترل های داخلی از لحاظ اثربخشی و کارآمدی از نیازمندی های شرکت های بزرگ (بخصوص شرکت های پذیرفته شده در بورس) است لذا شرکت فولاد مبارکه اصفهان اقدامات ذیل را در جهت بررسی و ارزیابی کنترل های داخلی انجام داده است:

تشکیل کمیته حسابرسی
تشکیل واحد حسابرسی داخلی
بکارگیری مشاوران متخصص

همچنین شرکت فولاد مبارکه اصفهان به منظور تحقق برخی از اهداف کمیته حسابرسی شامل ایفای مسئولیت نظارتی هیئت مدیره و بهبود آن جهت کسب اطمینان معقول از “اثربخشی فرآیندهای نظام راهبری مدیریت ریسک و کنترل های داخلی ، سلامت گزارش گری مالی ، اثربخشی حسابرسی داخلی ، استدلال حسابرس مستقل و اثربخشی آن و رعایت قوانین و مقررات” در حال انجام برنامه زیر می باشد:

تهیه واستفاده از چک لیست های پنجگانه استاندارد COSO در خصوص هر یک از فرآیندهای سطح اول شرکت و گزارش موارد مستعد بهبود و تکمیل چک لیست های مذکور.

نتایج و بحث

فعالیت و اقدامات اصلی طرح تحقیق

در این مقاله دو رویکرد به کار گرفته شده در واحد حسابرسی داخلی شرکت فولاد مبارکه اصفهان مورد بررسی قرار گرفته و نتایج آن به صورت یک جدول بیان می شود.

این دو رویکرد عبارتند از:

کنترل و وارسی اسناد و مدارک مربوط به رویدادهای مالی (قبل از سال ۱۳۹۲)
ارائه خدمات اطمینان دهی و مشاوره ای (از سال ۱۳۹۲)

در ادامه توضیح مختصری در رابطه با هر یک از روش ها بیان می شود:

کنترل و وارسی اسناد و مدارک مربوط به رویدادهای مالی صرفأ شامل سند رسی و کنترل های مالی می باشد در صورتیکه ارائه خدمات اطمینان دهی و مشاوره ای مطابق مفهوم چهارچوب یکپارچه کنترل داخلی ارائه شده کوزو در جهت ارزش افزایی و بهبود عملیات سازمان بوده و با ایجاد رویکردی منظم و روشمند به سازمان کمک می کند تا جهت دستیابی به اهداف خود، اثربخشی فرایندهای نظام راهبری ، مدیریت ریسک و کنترل را ارزیابی و بهبود بخشد.

جدول مقایسه دو رویکرد حسابرسی داخلی در شرکت فولاد مبارکه اصفهان :

ردیف	موارد مطلوب حسابرسی داخلی	رویکرد ۱	رویکرد ۲
۱	خدمات مشاوره ای	امکان پذیر نیست	امکان پذیر است
۲	خدمات اطمینان دهی	امکان پذیر نیست	امکان پذیر است
۳	ارزش افزایی	امکان پذیر نیست	امکان پذیر است
۴	مدیریت ریسک	امکان پذیر نیست	امکان پذیر است
۵	کنترل	شامل کنترلهای مالی	امکان پذیر است
۶	فریندآیندهای آیندهای کنترل	امکان پذیر نیست	امکان پذیر است
۷	شناخت عوامل ریسک	امکان پذیر نیست	امکان پذیر است
۸	ارزیابی و مستندسازی کنترل های داخلی	صرفاً در مورد کنترلهای داخلی حاکم برگزارشگری مالی	فعالیتها با رویکردهای متفاوت را شامل می شود.

مهمترین ویژگی ها و دستاوردهای دو رویکرد حسابرسی داخلی شرکت فولاد مبارکه اصفهان در جدول زیر بیان شده است:

ردیف	شرح
۱	ارائه خدمات مشاوره ای
۲	ارائه خدمات اطمینان دهی
۳	ارزش افزایی و بهبود عملیات سازمان
۴	بهبود اثربخشی فرآیندهای نظام راهبری ، مدیریت ریسک و کنترل

نتیجه‌گیری

با توجه به اهمیت بالای اجرای کنترل های داخلی در واحدهای اقتصادی ، وجود یک سیستم کنترل داخلی اثربخش می تواند مدیریت را در دست یابی به اهداف سازمان یاری کند . در این مطالعه ضمن تعریف کنترل های داخلی ، کمیته حسابرسی ، حسابرسی داخلی ، رویکرد کوزو با رویکرد سنتی حسابرسی داخلی در شرکت فولاد مبارکه اصفهان مقایسه شده است . لذا پیشنهاد می گردد ، که در حسابرسی داخلی که خود بخش با اهمیت فرآیند کنترل داخلی به حساب می آید از رویکرد ارائه خدمات اطمینان دهی و مشاوره ای (چهارچوب یکپارچه کنترل داخلی) به جای رویکرد سنتی استفاده شود .