۱۲ پیش نیاز دستیابی به تولید ۵۴ میلیون تن تولید فولاد

گزارشی آماری از استراتژي فولاد ايران در طرح جامع فولاد۱۲ پیش نیاز دستیابی به تولید ۵۴ میلیون تن تولید فولاد

در مقاله ای که در ادامه در اختیار خوانندگان سایت قرار گرفته، یکی از کارشناسان حوزه اقتصاد صنعتی به پیش نیازهای دستیابی به تولید فولاد خام و بررسی استراتژی فولاد ایران در طرح جامع فولاد اشاره شده است.

مهندس محمد حاتمی زاده (کارشناس اقتصاد صنعتی)

۱۲ پیش نیاز دستیابی به تولید ۵۴ میلیون تن تولید فولاد

چیلان : مطابق با طرح جامع فولاد کشور، میزان تقاضای بالقوه فولاد ایران در سال‌های ۱۳۹۱، ۱۳۹۶ و ۱۴۰۰ به‌ترتیب ۲۱.۸، ۳۰.۹ و ۴۱.۶ میلیون تن برآورد شد. از ‌این‌رو میزان تقاضا، صادرات و کل محصولات فولادی مورد نیاز کشور طی سال‌های فوق ‌الذکر در جدول۱ نشان داده شده است.

با توجه به ارقام مربوط به کل محصولات تولیدی مورد نیاز در جدول۱ و با در نظر گرفتن ضریب تبدیل محصولات فولادی به فولاد خام (۱.۰۵) میزان تولیدی فولاد خام مورد نیاز کشور در سال‌های ۱۳۹۱، ۱۳۹۶ و ۱۴۰۰ در جدول۲ آورده شده است.

تعیین جایگاه صنایع آهن و فولاد در صنعت و اقتصاد کشور مستلزم محاسبه ارزش‌افزوده بخش آهن و فولاد در سال‌های مختلف است. ارزش‌افزوده برای سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۶ و ۱۴۰۰ طبق جدول۳ آورده شده است.

ارزش و سهم صادرات فولاد از کل صادرات غیر‌نفتی در سال‌های ۱۳۹۱، ۱۳۹۶ و ۱۴۰۰

رشد صادرات غیر‌نفتی برای سال‌های برنامه پنجم معادل ۱۶.۵ درصد فرض شده است که چنانچه این میزان رشد در طول برنامه ششم و تا سال ۱۴۰۰ ادامه یابد ارزش کل صادرات غیر‌نفتی کشور از رقم ۸۵۴۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۴ به ۸۰۷۳۹ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ افزایش خواهد یافت . متوسط رشد سالیانه و نیز رشد مربوط به هر دوره از برنامه‌های پنج‌ساله در جدول ۶ نشان داده شده است.

تأثیر توسعه صنایع آهن و فولاد بر میزان اشتغال در کشور

بررسی‌ها نشان می‌دهد که به ‌طور متوسط بهره‌وری نیروی انسانی در واحدهای آهن و فولاد کشور حدود ۳۰۰ تن نفر بر سال می‌باشد. با توجه به این شاخص، توسعه تولید فولاد در کشور در سال‌های ۱۳۸۳، ۱۳۹۳ و ۱۴۰۰ تا میزان ۲۸.۱، ۳۱.۶۲و ۵۴.۶ میلیون تن افزایش یافته و با فرض افزایش بهره‌وری نیروی انسانی از ۳۰۰ به ۴۰۰ تن بر نفر سال در این بخش از حدود ۴۰ هزار نفر به بیش از ۷۰، ۷۹ و ۱۳۶ هزار نفر در پایان برنامه چهارم، پنجم و ششم می‌رسد که با توجه به ضرورت رشد میزان ایجاد اشتغال با توجه به رشد عرضه نیروی کار در کشور در طول سال‌های آتی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

موارد۱۲گانه دستیابی به تولید ۵۴ میلیون تن تولید فولاد

برای تولید ۵۴.۶ میلیون تن فولاد خام و ۴۱.۶ میلیون تن محصولات فولادی مورد نیاز کشور در سال ۱۴۰۰ مستلزم توجه به ۱۲ مورد زیر است:

میزان تقاضای داخلی و صادرات
تأمین مواد اولیه
انرژی
فناوری و تجهیزات
فناوری تولید آهن
فناوری فولاد‌سازی
سرمایه‌گذاری (داخلی و خارجی)
نیروی انسانی
ساختار و مدیریت صنعت
محل اجرای طرح‌های جدید
محیط زیست
بازار

میزان تقاضای داخلی و صادرات

میزان تولید فولاد در سال ۱۴۰۰ به میزان ۵۶.۴ میلیون تن پیش‌بینی شده است. با توجه به برآورده‌های انجام شده، میزان تقاضای داخلی برای انواع محصولات فولادی در سال‌های ۱۳۹۳، ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ به‌ترتیب برابر با ۲۵، ۳۶.۳ و ۴۱.۶ میلیون تن می‌باشد. برآورد انجام شده برای صادرات نیز رقمی معادل ۵.۱۲، ۹.۰۷ و ۱۰.۴ میلیون تن را برای سال‌های مذکور نشان می‌دهد.با توجه به ارقام مذکور، کل فولاد خام مورد نیاز جهت پاسخگویی به تقاضای داخلی و صادرات به ترتیب در سال‌های پایانی برنامه‌های پنج ساله چهارم، پنجم، ششم و سال ۱۴۰۰ برابر با ۲۲.۱، ۳۱.۶۲، ۴۷.۶۳ و ۵۴.۶ میلیون تن خواهد بود.

تأمین مواد اولیه

میزان تولید فولاد و نهاده‌های مورد نیاز در سال‌های پایانی برنامه‌های پنج ساله توسعه تا سال ۱۴۰۰ در جدول۵ آورده شده است.

انرژی

میزان تولید فولاد و انرژی مورد نیاز (آب، برق و گاز) در سال پایانی برنامه‌های پنج ‌ساله توسعه تا سال ۱۴۰۰ در جدول زیر آورده شده است.

فناوری و تجهیزات

بدون‌ شک وابستگی از نظر فناوری و دانش فنی به کشورهای صنعتی یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های صنایع آهن و فولاد کشور است. لذا همواره بابت آن مبالغ عمده‌ای به شرکت‌های خارجی پرداخت می شود که انجام و استمرار آن اثرات گسترده‌ای بر بخش‌های مختلف دارد که به ‌شرح زیر است:

ـ اثر‌بخشی صنعت فولاد را به‌شدت کاهش می‌دهد.

ـ سود‌دهی صنعت فولاد کشور کاهش یافته و در طولانی مدت وابستگی کشور به خارج افزایش می‌یابد.

ـ دستیابی به دانش فنی عملی نشده و امکان حضور در رقابت‌های جهانی برای صدور فناوری و دانش فنی صنایع آهن و فولاد فراهم نخواهد شد.

ـ عدم توسعه مراکز علمی و دانشگاهی در زمینه دستیابی به فناوری مورد نیاز فرآیندهای تولید آهن فولاد.

فناوری تولید آهن

با توجه به‌وجود منابع عظیم گاز طبیعی در کشور، توسعه استفاده از روش‌های احیای مستقیم مهمترین هدف صنعت فولاد در بخش فناوری تولید آهن تلقی می‌گردد. لازم به‌ذکر است که روش کوره بلند هزینه سرمایه‌گذاری بالاتر و بازگشت سرمایه طولانی‌تری نسبت به روش احیای مستقیم دارد و برای ظرفیت‌های تولید بالا مطلوب‌تر می‌باشد. با این حال باید توجه داشت کشورهای عمده‌ تولید‌کننده فولاد نظیر چین، ژاپن و آمریکا همچنان بخش عمده از فولاد خود را از طریق کوره بلند/ کنورتور تولید می‌کنند.

فناوری فولاد‌سازی

در سال‌های گذشته حدود ۳۰ درصد فولاد کشور به روش کوره بلند/ کنورتور و حدود ۷۰ درصد به روش کوره قوس الکتریکی با شارژ آهن اسنفجی و قراضه تولید گردیده است که این نوع تکنولوژی همچنان با اندکی تغییر در حال تولید فولاد کشور است.

سرمایه‌گذاری

درحال حاضر سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی در بخش صنعت کشور و ازجمله صنایع آهن و فولاد از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و اعتبارات دولتی نیز جوابگوی سرمایه مورد نیاز طرح‌ها نمی ‌باشد.

براساس برآوردهای انجام شده، توسعه صنایع آهن و فولاد نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان در طول برنامه‌های آتی توسعه می‌باشد. برآورد میزان سرمایه‌گذاری در این بخش در برنامه ششم توسعه برابر با ۷.۲ میلیارد دلار می‌باشد که امید است با توجه به توسعه توانمندی‌های مهندسی ساخت داخل کشور سهم هزینه‌های داخلی از رقم مذکور برابر با ۸۰ درصد باشد.

نیروی انسانی

بهره‌وری نیروی انسانی شاغل در کل واحدهای آهن و فولاد کشور حدوداً ۲۵۰ تن نفر است که در مقایسه با کشورهای صنعتی با بهره‌وری ۶۰۰ تن نفر رقم قابل قبولی نمی‌باشد. ترکیب نیروی انسانی صنایع آهن و فولاد کشور از نظر مدرک تحصیلی و توزیع نیروهای تولیدی، خدماتی و ستادی نیز قابل مقایسه با کشورهای صنعتی در این حوزه نیست که این موضوع خود خللی در رسیدن به اهداف توسعه‌ای این بخش در سال‌های آتی به ‌شمار می‌رود.

ساختار و مدیریت

درحال حاضر، بخش عمده تولید فولاد کشور در اختیار دولت بوده و با مدیریت دولتی اداره می‌شود. بررسی روند توسعه صنایع آهن و فولاد در کشورهای صنعتی حکایت از گذر از مرحله دولتی به خصوصی و سپس ادغام شرکت‌ها در یکدیگر و نهایتاً مشارکت با شرکت‌های معتبر خارجی جهت حضور در بازار جهانی در فرآیند توسعه دارد. بنابراین با توجه به پتانسیل‌های بالقوه موجود و علاقه‌مندی بخش خصوصی ضروری است تا سرمایه‌گذاری و مدیریت واحدهای تولید فولاد به بخش خصوصی واگذار گردد. از‌این‌رو در جهت دستیابی به اهداف توسعه صنعت فولاد لزوم تغییر در ساختار و مدیریت آن امری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.

محل اجرای طرح‌های جدید

بررسی وضع موجود محل استقرار صنایع آهن و فولاد کشور نشان می‌دهد که دور بودن واحدهای مذکور از منابع و معادن مواد اولیه خصوصاً سنگ آهن سبب افزایش سهم هزینه سنگ آهن در قیمت تمام شده آنها گردیده و تأثیر آن بر قیمت تمام‌شده به مراتب بیش از عواملی مانند آب، برق و… می‌باشد، زیرا در صورت احداث یک واحد صنعتی در یک منطقه امکان تأمین آب و برق از طریق اجرای طرح‌های احداث نیروگاه و یا انتقال آب برای یک بار وجود دارد، در حالی که برای حداقل ۳۰ سال عمر مفید یک کارخانه بایستی به طور مستمر سنگ آهن در مقادیر بسیار حمل گردد که این فعالیت علاوه ‌بر اثر مستقیمی که در افزایش قیمت تمام‌شده محصولات دارد بخش عمده‌ای از ظرفیت ناوگان حمل‌و‌نقل کشور را نیز به ‌خود اختصاص می‌دهد. لذا به این موضوع در انجام مطالعات پتانسیل‌یابی جغرافیایی می‌باید توجه گردد. با توجه به مطالعات انجام شده سه استان یزد، کرمان و خراسان به‌ترتیب اولویت اول تا سوم برای طرح‌های توسعه فولاد هستند. در عین حال به ‌منظور احداث واحدهای آهن و فولاد در مناطق مذکور ضروری است مکان‌یابی دقیق در جهت انتخاب بهترین نقاط برای احداث و ایجاد واحدهای فولاد در استان‌های فوق‌الذکر به عمل آید.

محیط‌زیست

به‌طور کلی پس از بررسی وضعیت محیط‌زیست واحدهای فولاد کشور می‌توان گفت که میزان آلودگی‌‌های استاندارد محیط‌زیست واحدهای آهن و فولاد کشور با استانداردهای کشورهای صنعتی فاصله بسیاری وجود دارد. از این‌رو ضروری است واحدهای مذکور در طول برنامه‌های آتی توسعه جهت دستیابی به استانداردهای جهانی در زمینه محیط‌زیست اقدام نمایند.

بازار

کسب سهم مناسب از بازار جهانی آهن و فولاد با توجه به پدیده جهانی شدن و نیز افزایش شدید رقابت در این زمینه از اهمیت بسیار زیادی برای صنایع آهن و فولاد برخوردار می‌باشد. متأسفانه درحال حاضر، سهم کشور از صادرات جهانی فولاد بسیار ناچیز می‌باشد. ازسوی دیگر، کسب سهم مناسب از بازار (۱.۸ درصد از تولید و ۲.۵ درصد از صادرات جهانی تا سال ۱۴۰۰) مستلزم برنامه‌ریزی‌های اساسی، دراز مدت و مستمر و اقدام جهت ایجاد زمینه مناسب و رعایت الزامات جهانی شدن می‌باشد. عدم توجه به موارد مذکور می‌تواند سبب کاهش قابلیت رقابت با تولید‌کنندگان معتبر جهانی حتی در تأمین نیازهای کشور توسط تولیدکنندگان داخلی گردد.