عوامل موثر جذب سرمایه گذاری خارجی در صنعت فولاد ایران

امیر صباغ، مدیر برنامه ریزی و نظارت راهبردی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران طی مقاله ای به چیلان به بررسی تهدیدها، فرصت ها و راهکارهای جذب سرمایه گذار خارجی در صنعت فولاد ایران پرداخته و از دو منظر فضای بین المللی و فضای داخلی آن را تحلیل کرده است. وی معتقد است در فضای بین المللی عمده چالش جذب سرمایه گذار، مازاد عرضه در صنعت فولاد جهان به ویژه چین است درحالی که در فضای داخلی ایران، عمده چالش، عدم حمایت بانک ها در تامین نقدینگی و هزینه بالای بهره های بانکی است.

امیر صباغ (مدیر برنامه ریزی و نظارت راهبردی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران)

عوامل موثر جذب سرمایه گذاری خارجی در صنعت فولاد ایران

شناسایی عوامل داخلی و خارجی جذب سرمایه گذاری در صنعت فولاد

شرایط جذب سرمایه گذار در صنعت فولاد تابع دو محیط است، محیط بیرونی یا بین المللی و محیط داخلی کشور.

شرایط و اقتضائات محیط بین المللی در جذب سرمایه گذاری فولاد

چالش های بین الملل: اصلی ترین چالش حوزه بین الملل، مازاد ۴۰۰ میلیون تنی در فولاد چین است.

در محیط بین المللی مهمترین چالش صنعت فولاد، بحران مازاد ظرفیت فولاد در چین می باشد. مازاد ۴۰۰میلیون تنی در فولاد چین یکی از عوامل اصلی سقوط قیمت های فولاد در دنیا و عامل افت قیمت و کاهش سرمایه گذاری جدید در این حوزه است. بسیاری از بانک ها و موسسات اعتبارسنجی بین المللی از موضوع ظرفیت های مازاد اظهار نگرانی کرده و همزمان با افزایش ریسک و کاهش رتبه اعتباری فولادسازان، گرفتن اعتبار و وام از بانک ها برای شرکت های فولادی دشوارتر شده است.

ظرفیت تولید فولاد چین در حال حاضر یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تن بوده و قرار است این کشور در سال جاری ۴۵ میلیون تن از ظرفیت خود بکاهد و تا ۵ سال آینده نیز ۱۰۰ میلیون تن دیگر از آن ظرفیت حذف نماید. چین برای اجرایی نمودن این هدف بودجه ای ۱۵.۳ میلیارد تومانی در نظر گرفته است. علاوه بر لزوم کاهش ظرفیت، لازم است به گونه ای احداث واحدها و ظرفیت های جدید در چین مدیریت شود که بدین منظور دولت آن کشور فعلا مجوز احداث واحدهای جدید را محدود نموده است.

تعداد واحدهای فولادی چین بسیار زیاد بوده و رقابت در این صنعت بالا می باشد که یکی دیگر از عوامل افت قیمت این محصول استراتژیک و کاهش سرمایه گذاری بین المللی در این حوزه می باشد. برای مقابله با این تهدید، چین به دنبال ادغام واحدهای فولادسازی می باشد تا ضمن رشد بهره وری و کاهش هزینه و رقابت در این حوزه، مدیریت ظرفیت مازاد را با چالش کمتری اجرایی نماید. ادغام ۲ شرکت BaoSteel و Wuhan و تشکیل یک غول فولادی ۷۰ میلیون تنی با ارزش بازار ۱۶.۳ میلیارد دلار در همین راستا صورت می گیرد.

در اروپا نیز این ادغام ها در حال پیگیری بوده و شرکت اسار هند به دنبال ادغام با شرکت تیسن کروپ آلمان است که نهایتا با کاهش رقابت و مدیریت بهتر عرضه، می تواند ضمن تقویت قیمت و سودآوری این صنعت، محیط بین المللی آن را نیز بهبود بخشد.

افزایش سد تعرفه واردات فولاد: وضع تعرفه گمرکی واردات فولاد، بعضا ۳ رقمی از طرف بسیاری از کشورها از قبیل آمریکا، اتحادیه اروپا، هند، ویتنام، مصر و ترکیه و … به بهانه دمپینگ و با هدف حمایت از تولید فولاد داخلی بوده که این موضوع عامل تضعیف بازار بین المللی صنعت فولاد شده است. این مسئله ای بسیار جدی بوده و عامل تنش روزافزون در گسترش تجارت جهانی در سایر زمینه ها شده است.

فرصت های حوزه بین الملل فولاد: ارزان بودن قیمت مواد اولیه مهم ترین مزیت صنعت فولاد محسوب می شود.

با وجود چالش های زیادی که فولاد در فضای بین الملل با آن مواجه است، این صنعت از فرصت های زیادی نیز بهره می گیرد. شاید مهمترین این فرصت ها، پایین بودن سطح قیمت مواد اولیه شامل سنگ آهن و زغالسنگ باشد که عاملی برای رشد دوچندان سودآوری فولادسازان همزمان با رشد قیمت ها در سال ۲۰۱۶ به شمار می رود.

عملکرد سه ماهه دوم فولادسازان دنیا به بورس نشان می دهد که بسیاری از شرکت ها شاهد رشد ۲ رقمی و یا بعضا ۳ رقمی در تحقق سود خالص نسبت به سال گذشته می باشند و در آخرین موردها پوسکو – غول فولاد کره جنوبی اعلام نمود که سود خالص این شرکت ۸۹ درصد افزایش یافته و سروستال روسیه نیز گزارش ۱۲۵ درصد رشد سود خالص خود را تقدیم سهامداران بورس مسکو نمود. حتی بزرگترین فولادساز آمریکا Nucor نیز اعلام کرده که ۸۷ درصد رشد سود دارد که نشان می دهد صنعت فولاد آمریکا از رکود چند ساله خارج شده است.

این عملکردهای فوق العاده می تواند عاملی برای بازگشت اطمینان به صنعت فولاد در دنیا و ورود سرمایه گذاران جدید به این حوزه بوده و یک فرصت فوق العاده است.

رشد بهره وری فولادسازان: در فضای بین المللی فرصت دیگر این صنعت رشد بهره وری است. عموما این صنعت را به عنوان یک صنعت سرمایه بر می شناسند و استفاده از ظرفیت های خالی (بهره وری) می تواند منجر به کاهش هزینه سرمایه گذاری و رشد تصاعدی سود شود. در این بحث بسیاری از شرکت ها کار را شروع کرده اند و موفق نیز بودند و فرضا شرکت سروستال روسیه موفق شده قیمت هر تن اسلب را از ۳۵۰ دلار در سال ۲۰۱۳ به ۱۷۷ دلار در سال جاری کاهش دهد که یک موفقیت جدی بوده و منجر به بهبود نگاه سرمایه گذاران عمومی به این صنعت می شود.

سایر فرصت های جهانی: از جمله فرصت های دیگر صنعت فولاد می توان به کاهش قیمت انرژی، کاهش هزینه حمل دریایی (شاخص بالتیک) و افزایش سرمایه گذاری زیرساختی در کشورهای دنیا با توجه به نرخ بهره بانکی و تورم پایین اشاره کرد.

برآوردها نشان می دهد که بهره بانکی پایین در کشورهای توسعه یافته و چین باعث شده که بسیاری از پروژه های زیرساختی اقتصادی شده و اجرایی شوند. در حال حاضر، کشورهای دنیا سالانه ۲۱۶۰ میلیارد دلار پروژه زیرساختی جدید تعریف و اجرا می کنند که عاملی برای ایجاد تقاضا و تحریک قیمت بوده است.

البته در بحث ساخت و ساز، بایستی به فرصت فوق العاده رشد بازار مسکن چین در ۶ ماهه نخست سال جاری میلادی نیز اشاره کنیم که عاملی برای مصرف فولاد تولیدی چین و رشد قیمت جهانی این فلز بوده است. تقریبا تمامی فولادسازان دنیا و سهامداران آنان در بورس از این تحول مثبت، سود نموده و انتظار می رود این روند در ادامه سال نیز پایدار باشد.

شرایط و اقتضائات فضای داخلی کشور در جذب سرمایه گذاری فولاد

چالش های داخلی: عمده چالش صنعت فولاد داخل، عدم حمایت بانک ها در تامین نقدینگی و هزینه بالای بهره های بانکی است.

در محیط داخلی کشور، نوع چالش ها، راهکارها و فرصت های توسعه سرمایه گذاری فولاد با محیط بیرونی (بین الملل) اندکی تفاوت دارد. عمده چالشی که صنعت فولاد داخلی با آن مواجه است، عدم حمایت بانک ها در تامین نقدینگی و هزینه بالای بهره است. همانگونه که در محیط بین الملل اشاره شد، صنعت فولاد را به عنوان یک صنعت سرمایه بر می شناسند که برای تامین هزینه های مالی از جمله فروش اعتباری و مدت دار به مشتریان و تامین مالی طرح های توسعه ای و… نیازمند منابع مالی فراوان با نرخ مناسب می باشد. افزایش هزینه فولادسازان داخلی در این بخش می تواند از رقابت پذیری آنها در محیط بین المللی کاسته و صادرات را تحت تاثیر قرار دهد.

پراکندگی و ظرفیت پایین واحدهای فولادی: چالش بعدی فولادسازان داخلی، پراکندگی واحدها و کوچک بودن ظرفیت های تولیدی و توان رقابتی اندک از نظر قدرت مالی بوده که در کنار عدم تامین نقدینگی توسط بانک ها، می تواند تداوم تولید را با تهدید مواجه کند. سیاست دولت در تداوم ارایه مجوز به واحد های کوچک می تواند به این تهدیدها در درازمدت بیافزاید.

مشکلات زیرساختی: حمل و نقل، هم از منظر ظرفیت و هم از نظر قیمت چالش بعدی است. از تطابق صورت های مالی شرکت فورتسکو و مقایسه آن با تعرفه های ریلی، مشاهده می شود که هزینه جابجایی (تن-کیلومتر) ایران ۴ برابر استرالیا می باشد که ریشه آن را می توان در پایین بودن بار محوری (ایران ۲۰ تن – استرالیا ۴۰ تن)، طولانی بودن طول قطارها (۳ کیلومتر در استرالیا) و سرعت قطار باری (متوسط ۲۴ ساعت استرالیا ۸۰ کیلومتر در ساعت – ایران ۱۵ کیلیومتر در ساعت) جستجو نمود.

علاوه بر حمل و نقل، سایر زیرساخت ها به عنوان یک چالش جدی توسعه سرمایه گذاری صنعت فولاد کشور بوده و اوضاع در مورد تامین آب فولادسازان به خصوص واحدهای مرکزی و شرقی کشور به سمت بحران پیش می رود. تحولات استانی نشان می دهد که حتی در استانهای پرآب از قبیل چهارمحال و بختیاری، رساندن آب به یک واحد فولادی، خالی از چالش های محلی نخواهد بود.

رکود مسکن و کاهش اعتبارات عمرانی: چالش دیگر صنعت فولاد، مسکن و ساخت و ساز در داخل کشور است که عملا در سه چهار سال اخیر متوقف بوده و بررسی پروانه های صادره در بهار ۹۵ نیز نشان از افت ۲۵ درصدی آن در تهران و ۱۹.۹ درصدی آن در سطح کشور دارد. در دنیا و ایران نیمی از فولاد تولیدی در مسکن و ساخت و ساز مصرف می شود که کاهش این فعالیت ها، یک تهدید در توسعه سرمایه گذاری برای صنعت فولاد محسوب می شود.

همزمان با رکود بخش مسکن، شاهد کاهش قیمت نفت و کاهش سرمایه گذاری و اعتبارات عمرانی هستیم که ریشه در بودجه عمومی دولت دارد و مصرف فولاد کشور را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. تداوم تحریم های بین المللی در بخش بانکی نیز مانع تامین مالی پروژه های بزرگ بوده و عاملی برای تضعیف بازار به شمار می رود و مانعی برای رشد صادرات است.

تداوم محدودیت های بین المللی: با وجود آنکه بعد از برجام بخشی از آن برطرف شده اما بخشی از تهدیدهای بین المللی هنوز پابرجاست. صنعت فولاد یک سرمایه گذاری بلند مدت است و این نوسانات باعث شده سرمایه گذاران خارجی منتظر بمانند و هم چنان شرایط را رصد کنند. این عوامل باعث شده تا رتبه اعتباری کشور همچنان در ردیف های پایین جدول (ششم) باقی بماند که مانعی برای جذب سرمایه گذار خارجی خواهد بود.

عدم توازن زنجیره فولاد: چالش بعدی صنعت فولاد، عدم توازن در زنجیره است؛ بگونه ای که شاهد مازاد تولید کنسانتره و کمبود گندله در کشور هستیم که منجر به صرف هزینه حمل و نقل زیاد در این حوزه شده و از رقابت پذیری این صنعت کاسته است. لازم است همراستا با طرح جامع فولاد، ظرفیت ها متوازن و زنجیره بالانس شود.

راهکارهای جذب سرمایه گذاری خارجی در صنعت فولاد کشور

مهمترین راهکارها: مشوق های صادراتی، کاهش قیمت انرژی، توسعه زیرساخت ها و در نهایت افزایش بهره وری از جمله مهم ترین راهکارهای مهم در تشویق و جذب سرمایه گذار خارجی در صنعت فولاد است.

از جمله راهکارهایی که برای توسعه سرمایه گذاری در زنجیره فولاد می توان پیشنهاد داد، مشوق های صادراتی است که به صادرکنندگان فولاد برای رقابت پذیر کردن محصولاتشان در بازارهای صادراتی کمک شایانی می کند. بسیاری از کشورها در این خصوص الگوی VAT Rebate را داشته و مشوق مربوطه را از مالیات بر ارزش افزوده کسر می کنند. چین با استفاده از این ابزار، سال گذشته موفق به صادرات ۱۱۲ میلیون تن فولاد شد و برای سال ۲۰۱۶ با وجود اعمال تعرفه های گمرکی از طرف سایر کشورها، هدف صادراتی ۱۱۷ میلیون تن را برنامه ریزی کرده است.

کاهش قیمت انرژی از دیگر راهکارهای جذب سرمایه گذاران است. ایران از لحاظ ذخایر گاز طبیعی رتبه دوم و از نظر ذخایر نفتی رتبه سوم را دارد. با دانستن این که هدف از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها، حذف این مزیت رقابتی کشور نبوده باید بر روی این قانون کار شود و به عنوان یک مزیت در جذب سرمایه گذار خارجی به آن نگاه شود.

کمک دولت به تعدیل نیروی انسانی مازاد در واحدهای فولاد ساز کشور از جمله راهکارهایی است که می تواند به توسعه سرمایه گذاری در این حوزه کمک شایانی نماید. دولت تمایل زیادی در فروش سهام شرکت های فولادی به سرمایه گذاران خارجی دارد، لکن نیروی انسانی مازاد و عدم امکان تعدیل آن توسط بخش خصوصی در واحدهای بزرگ، مانعی در این راه محسوب می شود. بعنوان یک نمونه، دولت آفریقای جنوبی طی ۳ سال اخیر به منظور افزایش رقابت پذیری بخش معدن این کشور، اقدام به تعدیل نیروی انسانی در بخش معدن این کشور کرده و از طریق اعطای مشوق ها، وام ها و آموزش های لازم، این نیروها را به سایر بخش ها معطوف و منتقل نموده است. چین نیز در کاهش ظرفیت ۱۵۰ میلیون تنی فولاد خود، چنین برنامه هایی دارد.

بهره وری در صنعت و زنجیره فولاد کشور ما بسیار پایین است و باید بر روی این موضوع کار شود. در بالا اشاره شد که شرکت سروستال روسیه متوسط قیمت اسلب خود را در سال ۲۰۱۶ به ۱۷۷ دلار رسانده و درحالی که اسلب ایران ۲۵ درصد بالاتر از این ارقام بوده و نشان از پتانسیل بالای رشد بهره وری در بخش فولاد ایران بوده که با تحقق آن، محیط مناسبی برای توسعه سرمایه گذاری فراهم می شود.

توسعه زیرساخت ها از جمله راهکار های دیگر به خصوص در بخش تحریک تقاضای داخلی است، توسعه زیرساخت ها از قبیل احداث خطوط ریلی، بنادر و اتوبان ها منجر به مصرف محصولات داخلی (سیمان – فولاد – مس و …) شده و انگیزه برای ورود سرمایه گذاران داخلی و خارجی به این حوزه را افزایش می دهد. نمونه این امر در چین و هند در حال اجرا بوده که مدل مناسبی برای ایران می باشد.

ادغام واحدهای فولادساز کوچک و تشکیل هلدینگ های بزرگ با قدرت مالی و رقابتی بالا و دارا بودن زنجیره ارزش کامل از دیگر راهکارهای توسعه سرمایه گذاری در این حوزه است که اخیرا توسط شرکت ملی فولاد در حال پیگیری بوده و دولت می تواند از طریق اعمال مشوق مالیاتی به تسریع این امر کمک بسزایی نماید.

در خصوص چالش کمبود منابع مالی بانکی، راهکار مناسب بهبود رتبه اعتباری کشور و ورود موسسات اعتبارسنجی و حسابرسی به کشور با هدف دریافت وام از بانک های خارجی است که می تواند با هزینه پایین تری نسبت به داخل صورت گرفته و زمینه را برای حضور سرمایه گذاران مستقیم خارجی فراهم کند.

تقویت مشوق های جذب سرمایه گذاری خارجی نظیر امکان پرداخت هزینه زیرساخت ها توسط دولت از محل مالیات سرمایه گذار (مشابه پرو)، تضمین نرخ برابری نرخ ارز توسط دولت، تعهد ۱۰ ساله عدم تغییر قوانین (فرضا بهره مالکانه)، امکان واردات کالا با حقوق گمرکی صفر یا در سطح سازمان تجارت جهانی توسط سرمایه گذار، عدم دخالت در قیمت گذاری و صادرات، تضمین عدم ملی شدن دارایی و امکان طرح دعوی در دادگاه های بین المللی برای سرمایه گذاری های بزرگ از جمله موارد و مشوق هایی است که دولت در راستای جذب سرمایه گذار خارجی می تواند انجام دهد.

فرصت های ایران در جذب سرمایه گذاری خارجی در صنعت فولاد

برجام، ثبات نرخ ارز و بازار مصرف ایران و کشورهای همسایه مواردی است که به عنوان مزیت و فرصت سرمایه گذاری در صنعت فولاد ایران مطرح می شوند.

برجام سبب شد فرصت توسعه ارتباط ایران با بانک های بین المللی، شرکت ها و کشورها به وجود آید که بایستی از آن حداکثر استفاده را نمود.ثبات نرخ ارز در کنار تورم تک رقمی همواره عاملی برای ثبات اقتصادی و توسعه سرمایه گذاری در کشور است. اگر دولت بتواند سیاست تک نرخی کردن ارز را نیز تا پایان سال اجرایی نماید، به بهبود وضعیت کمک شایانی خواهد شد.

ایران بازار بزرگی برای مصرف فولاد است. ۲۵ درصد فولاد خاورمیانه در ایران مصرف می شود. همچنین بازار منطقه ای خوبی همچون عراق و افغانستان و کشورهای همسایه شمالی داریم که از آن به عنوان یک فرصت می توان یاد کرد. با بهبود ارتباطات با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، فرصت صادرات به بازارهای این منطقه برای فولاد کشور نیز مهیا می شود.

از دیگر فرصت های صنعت فولاد را می توان وجود مواد اولیه فولاد از نظر سنگ آهن، گاز و فروکروم و نسوزها با قیمت های رقابتی در کشور و وجود منابع انسانی با تجربه و تحصیل کرده و جوان برشمرد که می تواند در جهت افزایش رقابت پذیری این صنعت و توسعه سرمایه گذاری در آن بکارگرفته شوند.