انقلاب چهارم صنعتی و آینده صنعت فولاد

بشر تاکنون چند تحول بزرگ را تجربه کرده است. می‌توان کشف آتش را سرآغاز دوران تحول بشر و ورود آن به مدار پیشرفت دانست. انقلاب کشاورزی و تحولات بنیادین پس از آن و در ادامه انقلاب صنعتی با آن شکوه و عظمتش در اواخر قرن هجدهم تا اواسط قرن نوزدهم که صنعت، کشاورزی، تولید و حمل‌و‌نقل را دگرگون کرد، توالی زنجیروار پیشرفت انسانی را نشان می‌دهد.

علی امرایی، مدیرعامل فولاد سنگان

اگر انقلاب قرون ۱۸ و ۱۹ را نخستین انقلاب صنعت‌پایه برشماریم، آنگاه تحولات عظیم اوایل قرن بیستم که منجر به شتاب گرفتن تولید و ورود تکنولوژی‌های جدید به صنعت شد، انقلاب دوم صنعتی خواهد بود. اما در قرن بیستم رشد علمی ‌بشر، اختراع اولین کامپیوتر و ورود به عصر اینترنت را رقم زد.

بنابراین ظهور جهان الکترونیکی مصادف با سومین انقلاب صنعتی است. اما اوج بلوغ فکری و صنعتی بشر تا کنون را باید در ظهور عصر مجازی، هوشمندسازی و انقلاب چهارم صنعتی دانست. پایه‌های این انقلاب اگرچه بر شانه‌های انقلاب سوم استوار شده است، اما سرعت و رشد حیرت‌آور اکتشافات علمی‌ و عمق نفوذ فناوری‌های نوین و تحول دانش بشر نسبت به انقلاب‌های گذشته خصیصه بارز این انقلاب است.

این تحول عظیم با مشخصه‌هایی نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، بلاک‌چین، رایانش ابری، کلان‌داده‌ها، خودران‌ها، محاسبات کوانتومی و درنوردیدن مرزهای دیجیتالی، بیولوژیکی و دنیای فیزیکی به واسطه ایجاد شبکه هوشمند و یکپارچه (اتصال سیستم‌های انبارداری، منابع انسانی و روباتیک به هم) همراه است. بر این اساس راه فرا‌روی صنعت از جمله صنعت فولاد، استفاده از چنین فناوری‌هایی به منظور بهبود فرآیندهای تولید، کسب‌وکار و صرفه‌جویی‌های مالی، افزایش بهره‌وری و ارزش‌افزایی در زنجیره تولید و تامین است.

در حال حاضر با رسیدن به حد اعلای فناوری‌های قبلی، صنعت فولاد به منظور تولید بیشتر و ارتقای کیفی محصولات، در مسیر استفاده از فناوری‌های حاصل از انقلاب چهارم قرار گرفته است. آشکار است که این موج عظیم تمام فرآیندها و زنجیره ارزش فولاد را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بدون شک این رشد خیره‌کننده فناوری، فرصت‌های فراوانی را برای صنعت فولاد رقم خواهد زد تا با تاسیس کارخانه‌های هوشمند، دیجیتالیزه شدن این صنعت، رشد بهره‌وری، استفاده از فناوری پرینت سه‌بعدی در صنعت قطعه‌سازی و تعمیرات و نگهداری با تولید قطعات با استحکام بالا و وزن کمتر در کنار تحلیل‌های پیشرفته و حتی، فرآیند فروش و بازاریابی، تحول اساسی در صنعت و جامعه به‌وجود آورد.

استفاده از سیستم یکپارچه مدیریت فرآیندی، انبارداری و سیستم هوشمند ارتباط با مشتری و فراتر از اینها استفاده از فناوری روباتیک در تولید، پیش روی صنعت فولاد است. انقلاب جدید با گسترش فناوری هوش مصنوعی و جاری‌سازی آن در صنعت و استفاده از فناوری‌های همزاد دیجیتال، افزایش استفاده گسترده از اینترنت اشیا، روبات‌های هوشمند با توانایی یادگیری و توسعه کنترل از راه دور توسط مدیران، صنعت فولاد و صنایع وابسته به آن را دگرگون می‌کند. از این دستاوردها می‌توان در ارتقای عملکرد و ضریب بازدهی تولید در کوره‌های بلند و قوس الکتریکی همراه با کاهش هزینه‌ها استفاده کرد. برای مثال درسال ۲۰۱۷ شرکت VBN سوئد با استفاده از فناوری پرینت سه‌بعدی سخت ترین آلیاژ فولادی تحت عنوان vibenite۲۹۰ را تولید کرد. تولید انبوه این محصول و محصولات مشابه می‌تواند صنعت تولید فولاد را وارد فاز جدیدی کند. شاید با کمی احتیاط بتوان تغییر در مدل‌ها و روش‌های تولید فولاد از جمله تولید فولاد مقاوم و فولاد سبز را نخستین مرحله ورود به عصر انقلاب چهارم دانست.

پدیده‌هایی که علاوه بر صرفه‌جویی مالی، به حفظ محیط زیست کمک شایانی خواهد کرد و تا حد زیادی مسائل مربوط به کمبود انرژی را نیز پوشش خواهد داد. چنین تحول عظیمی ‌در فولادسازی به تبع، صنایع مختلف وابسته از جمله خودروسازی، هوافضا، نظامی ‌و … را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. این تغییرات در حوزه صنعت خودرو به گونه‌ای است که استفاده از نسل جدید فولادهای تولیدی، منجر به کاهش ۲۵ تا ۳۹ درصدی وزن خودرو و کاهش ۳ تا ۵/ ۴ تنی انتشار گازهای گلخانه‌ای در طول چرخه کاری خودرو خواهد شد.

بدیهی است ورود صنعت فولاد به عصر انقلاب چهارم الزاماتی به همراه دارد. می‌توان گفت ورود محتوم به این عرصه با آمادگی و حرکت در مسیر اعمال کنترل هوشمند بر کل فرآیندها و استقرار فرآیندهای سازگار با محیط زیست همراه است تا بتواند فولاد مطابق با نیازهای روز مصرف‌کننده را تولید کند. فولادهایی که مشخصه اصلی آنها افزایش استحکام و شکل‌پذیری، افزایش مقاومت در برابر خوردگی و کاهش قیمت تمام شده است. ورود به این برهه چالش‌های خاص خود را نیز به دنبال خواهد داشت. از جمله این چالش‌ها می‌توان به سطح ایمنی و امنیت و پیچیدگی‌های تکنولوژیک اشاره کرد.

در بعد امنیت، میزان ضریب امنیت سیستم یکپارچه در برابر حملات سایبری یا نقص در برنامه‌ریزی نرم‌افزاری واحد، که منجر به اخلال کلی عملکرد شود به نوعی به بی‌اعتمادی به دستاوردهای انقلاب چهارم دامن می‌زند. از طرفی در خوش‌بینانه‌ترین حالت انقلاب چهارم منجر به از دست رفتن ۸۵ تا ۹۵میلیون فرصت شغلی در فاصله چند سال می‌شود، اما با فراگیری و تجهیز نسل جدید نیروهای کار به فناوری‌های مدرن و ایجاد فرصت‌های شغلی تکنولوژی‌پایه، همین تعداد شغل تولید خواهد شد. تفاوت اصلی اما، کیفیت نیروهای کار جدید و ارتقای دانش کیفی آنها نسبت به قبل است. بنابراین در عصر حاضر نیروهای با قابلیت تفکر بیشتر و ایده‌پردازی و خلاقیت جایگزین نیروهای سنتی و نیمه مدرن کنونی خواهد شد. اگرچه این روند می‌تواند منجر به شکل‌گیری یک ساختار دوقطبی، طبقه محدود با‌سواد و ثروتمند و جمعیت کثیر غیرثروتمند و کمتر باسواد خواهد شد، با این حال آینده جهان متعلق به فناوری‌های نوین خواهد بود که رفاه و آسایش بیشتری برای نوع بشر فراهم می‌آورد.