به گزارش چیلان ؛ بورس کالای ایران با تجربه ای کمتر از یک دهه، به داد و ستد انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآوردههای نفتی و پتروشیمی و کشاورزی در قالب معاملات نقد، نسیه، سلف، سلف استاندارد و معاملات ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای آتی مشغول است. به طور کلی با آنکه زمان زیادی از آغاز به کار بورس کالای ایران و توسعه تالارهای معاملاتی آن نمیگذرد، اما این بورس به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان بازار سرمایه به خوبی توانسته است نقش پررنگ و اثرگذاری در اقتصاد کشور به خصوص در زمینه برآورده کردن نیاز صنایع و بخش‌های مختلف اقتصاد از قبیل صنعت و معدن، پتروشیمی و کشاورزی ایفا کند.
کشف قیمت بر مبنای عرضه و تقاضا، کاهش هزینه های مبادلات به واسطه دسترسی به اطلاعات بازار، افزایش نقدشوندگی بر پایه ایجاد بازار ثانویه برای معاملات، ایجاد سازوکار تأمین مالی و سوق دادن آن به سمت صنایع توجیه پذیر و همچنین ایجاد امکان پوشش ریسک ازجمله کارکردهای بازار فیزیکی و مشتقه بورس کالای ایران هستند که می توانند رونق اقتصاد ملی را در پی داشته باشند.
یکی از قدیمی‌ترین کالاهای مورد معامله در بورس کالای ایران فولاد می‌باشد که قبل از شکل‌گیری بورس کالا نیز در سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران از سال ۱۳۸۲ مورد داد و ستد قرار می‌گرفت. این کالا از محصولات استراتژیک کشور به شمار رفته و به دلیل پیوندی که با بخش مسکن و فعالیتهای عمرانی دارد، همواره در کانون توجه فعالان اقتصادی و نهادهای حاکمیتی و نظارتی کشور قرار دارد. سنگ‌آهن نیز کالایی استراتژیک و بدون جایگزین است و به عنوان حلقه اول در تولید فولاد، بخشی از یک زنجیره مهم معدنی و صنعتی مادر در همه کشورها است. معاملات سنگ اهن در بورس کالای ایران به سال ۱۳۹۰ بر می گردد که عرضه ۲۰۰ هزار تن سنگ آهن شرکت معدنی و صنعتی گلگهر سیرجان در رینگ صادراتی آن رقم خورد. در ادامه عملکرد بورس کالای ایران در حوزه فولاد و سنگ آهن در سال ۱۳۹۵ مورد بررسی قرار می گیرد.
- سنگ آهن
باتوجه به گسترش روز افزون نیاز شرکت های فولادی جهان به مواد اولیه بخصوص سنگ آهن، باعث شده تا سرمایه گذاری در بخش معادن سنگ آهن و تولید سنگ آهن دانه بندی شده و مواد فرآوری شده این ماده مثل کنسانتره و گندله بیشتر شود. چین بزرگترین مصرف کننده سنگ آهن دنیا و همچنین بزرگترین تولید کنندگان فولاد جهان می باشد. ایران نیز به نوبه خود به عنوان یکی از تأمین کنندگان سنگ آهن چین بعد از کشورهای برزیل، استرالیا، شیلی و هند و چند کشور دیگر قرار دارد.
حدود ۹۰ درصد تولید سنگ آهن ایران در اختیار شرکتهای چادرملو، گل گهر، سنگ آهن مرکزی بافق و سنگ آهن سنگان بوده و بقیه در اختیار معادن خصوصی کشور قرار دارد. اسامی بزرگ ترین شرکت های تولیدکننده سنگ آهن در ایران عبارتند از:
- شرکت معدنی و صنعتی چادرملو
- شرکت معدنی و صنعتی گل گهر
- شرکت سنگ آهن مرکزی ایران
- شرکت سنگ آهن سنگان
- شرکت سنگ آهن سیرجان
- شرکت سنگ اهن جلال آباد زرند
- شرکت سنگ آهن میشدوآن
- شرکت سنگ آهن فلات مرکزی
اکثر تولیدات این شرکت ها در صنعت فولاد داخلی به مصرف می رسد که شرکتهای فولاد مبارکه و ذوب آهن بزرگترین مصرف کنندگان این ماده اولیه بوده و جزو بزرگترین تولیدکنندگان فولاد کشور می باشند. صادرات سنگ آهن ایران بیشتر توسط شرکت های خصوصی به کشورهای چین و هند می باشد. اولین عرضه ۲۰۰ هزار تن سنگ آهن در بورس کالای ایران در تاریخ ۱۶/۰۶/۱۳۹۰ در رینگ صادراتی توسط شرکت صنعتی و معدنی گل گهر سیرجان رقم خورد. میزان عرضه سنگ آهن در بورس کالای ایران توسط شرکتهای تولیدکننده سنگ آهن در جدول یک آورده شده است:
جدول ۱- عرضه سنگ آهن توسط شرکت های تولیدکننده سنگ آهن در بورس کالای ایران طی سال های ۱۳۹۴ و۱۳۹۵
مجتمع سنگ آهن فلات مرکزی بیشترین میزان عرضه سنگ آهن را در بورس کالای ایران در سال های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ داشته است. حجم و ارزش معاملات سنگ آهن از ابتدای عرضه سنگ آهن طی سال های مختلف در جدول ۲ آورده شده است:
جدول ۲- حجم و ارزش معاملات سنگ آهن از بدو تأسیس بورس کالای ایران
حجم معاملات سنگ آهن در سال ۱۳۹۵ تا بهمن ماه ۱.۹۷۵ هزار تن به ارزش ۲.۰۰۴ میلیارد ریال که نسبت به دوره مشابه در سال قبل با حجم ۲.۵۶۰ هزار تن به ارزش ۱.۵۰۷ میلیاد ریال با کاهش حجم ۲۳ درصدی و افزایش ارزش ۳۳ درصدی همراه بوده است. همان طور که در جدول یک مشخص است میزان عرضه مجتمع های تولید سنگ آهن در بورس کالای ایران در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ کاهش یافته است و این خود عاملی در روند کاهشی حجم معاملات سنگ آهن در بورس کالا می باشد. نمودار (۱)تغییرات قیمت هر تن سنگ آهن را در سه سال اخیر را نشان می دهد.
نمودار ۱. تغییرات قیمت هر تن سنگ آهن در سال ۲۰۱۴، ۲۰۱۵، ۲۰۱۶
برطبق آخرین آمارها، چین ۷۰ درصد سنگ آهن جهان را مصرف میکند. در سال ۲۰۱۶ میلادی افزایش تولید فولاد در چین به بالا رفتن تقاضا برای سنگ آهن منجر شد. در بخش عرضه، پایین بودن قیمت سنگ آهن به مدت دو سال سبب شد تولیدکنندگانی که هزینه تولیدشان بالا بود از بازار خارج شوند، در نتیجه عرضه رشدی نداشت. کاهش عرضه از سوی تولیدکنندگان و بالا ماندن تقاضا از سوی چین سبب رشد قیمت سنگ آهن شد و همانطور که در نمودار شماره ۱ مشخص است قیمت سنگ آهن پس از دو سال کاهش مداوم، رشدی قابل ملاحظه داشت و قیمت هر تن از این ماده خام مورد استفاده در تولید فولاد در پایان سال ۲۰۱۶ میلادی به محدوده۸۰ دلار رسید.
انتشار اوراق سلف و سلف موازی استاندارد از جمله اقداماتی است که بورس کالای ایران در راستای تأمین مالی صنایع و ارتقا جایگاه شرکت های تولیدکننده در بازار سرمایه انجام داده است. در حوزه سنگ آهن اولین تأمین مالی بلندمدت در بورس کالای ایران در سال ۱۳۹۳ انتشار اوراق سلف موازی استاندارد بر روی سنگ آهن دانه بندی شده توسط شرکت معدنی و صنعتی گل گهر سیرجان به ارزش ۸۳۰ میلیارد ریال بود. پس از آن نیز در آبانماه سال ۱۳۹۴ شرکت چادرملو اوراق سنگ آهن دانه‌بندی شده به ارزش ۸۰۶ میلیارد ریال را منتشر نمود. البته شرکت صنعتی و معدنی گل گهر نیز در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۴ و آبان ماه سال ۱۳۹۵ اقدام به انتشار اوراق کنسانتره سنگ آهن به ترتیب به ارزش ۱.۱۲۱ و ۱.۲۱۹ میلیارد ریال کرده است.
- فولاد
فولاد مهم ترین و پرمصرف‌ترین کالای پایه صنعتی و دومین کالای پرتقاضای جهان پس از نفت است. فولاد جزو اولین کالاهای پذیرش شده در بورس کالای ایران است که معاملات نقدی آن از سال ۱۳۸۲در بورس فلزات تهران آغاز شد و با ادغام بورس‌های فلزات و کشاورزی، معاملات آن در بورس کالای ایران پی گرفته شد. هم اکنون نیز بیش ترین حجم معاملات فیزیکی بورس کالای ایران به این کالای پایه صنعتی اختصاص دارد و طیف گسترده‌ای از محصولات فولادی در این بورس مورد دادوستد قرار می‌گیرد. کالاهای پذیرفته شده در گروه فولاد به چهار زیرگروه اصلی و ۲۱ زیرگروه فرعی تقسیم می شود. حجم و ارزش معاملات فولاد در سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ در بورس کالای ایران بر اساس نوع قرارداد در جدول (۳) گزارش شده است.
جدول ۳- حجم و ارزش معاملات فولاد در بورس کالای ایران
در سال ۱۳۹۵ حجم و ارزش معاملات نقدی و نسیه نسبت به مدت مشابه در سال ۱۳۹۴ کاهش یافته است و بیشتر قراردادهای فولادی از نوع سلف بوده است. تأمین مالی فولاد سازان از طریق معاملات سلف از ابتدای سال ۱۳۹۵ تا ۲۲ بهمن نسبت به مدت زمان مشابه در سال قبل ۴۷ درصد رشد داشته است. قرارداد سلف قراردادی است که براساس آن، کالا با قیمت معین در زمانی مشخص در آینده تحویل گردیده و بهای آن در هنگام معامله پرداخت می‌گردد. به دلیل ماهیت قرارداد سلف، بیشتر توسط تولیدکنندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد. تولیدکنندگان فولاد به دفعات از این قرارداد برای تأمین مالی خود استفاده کرده‌اند و در حال حاضر این قراردادها از محبوبیت خاصی در بین تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان برخوردار است.
حجم و ارزش معاملات فولاد در سال ۱۳۹۵ تا بهمن ماه، نسبت به مدت مشابه سال قبل ۹/۱۴درصد در حجم و ۳/۳۳ درصد در ارزش معاملات افزایش داشته است. بر اساس گزارش انجمن جهانی فولاد (world steel association)، ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۱۷ میلیون و ۸۹۵ هزار تن فولاد خام تولید کرد که این رقم در مدت مشابه سال ۲۰۱۵، ۱۶ میلیون و ۱۴۶ هزار تن بود. میزان تولید آخرین ماه میلادی (دسامبر) سال ۲۰۱۶، یک میلیون و ۵۲۱ هزار تن بود که در مقایسه با رقم مدت مشابه سال گذشته میلادی (یک میلیون و ۳۳۶ هزار تن)، ۱۴درصد رشد را نشان می دهد. این میزان تولید باعث شد تا ایران در سال ۲۰۱۶ همچون سال ۲۰۱۵ میلادی، رتبه چهاردهم تولید فولاد جهانی را کسب کرد.
بر اساس گزارش انجمن جهانی فولاد، ۶۶ کشور تولید کننده فولاد جهان یک میلیارد و ۶۰۳ میلیون و ۹۸۹ هزار تن فولاد خام در سال ۲۰۱۶ تولید کردند که در مقایسه با آمار مدت مشابه سال ۲۰۱۵ (یک میلیارد و ۵۹۲ میلیون و ۴۲۸ هزار تن)، ۷۳/۰ درصد رشد نشان می دهد. چین با ۸۰۸ میلیون و ۳۷۰ هزار تن بزرگترین تولید کننده فولاد جهانی در سال گذشته میلادی بود. کشورهای بزرگ بعدی تولید کننده فولاد خام به ترتیب ژاپن ۱۰۴ میلیون و ۷۲۲ هزار تن، هند ۹۵ میلیون و ۶۱۸ هزار تن، آمریکا ۷۸ میلیون و ۶۱۹ هزار تن، روسیه، ۷۰ میلیون و ۸۰۰ هزار تن و کره جنوبی با ۶۸ میلیون و ۵۶۷۷ هزار تن هستند.
جمع بندی
هدایت صحیح منافع، ارتقای ساختارهای سنتی بازار به ساختارهای مدرن، توسعه بازارهای داخلی و ارائه ابزارهای معاملاتی جدید و تجهیز بازارهای کالایی و مالی از رویکردهای اصلی بورس کالا است که تحقق این موارد، کاهش هزینه مبادلات، افزایش شفافیت، افزایش سطح مبادلات و روان شدن جریان معاملات را در پی خواهد داشت. کشف عادلانه قیمت، تسهیل سرمایه گذاری و تامین مالی، توسعه بازار، مدیریت ریسک نوسانات قیمتی و تسهیل مبادلات فیزیکی نیز از دیگر کارکردهای بورس کالای ایران در عرصه اقتصاد ملی به شمار می رود.
در سال جاری میلادی معاملات فولاد بیشترین میزان ارزش معاملات در تالار صنعتی و معدنی را به خود اختصاص داده و با ارزشی معادل ۷۵ درصد رتبه اول معاملات این تالار را از آن خود کرده است. همچنین معاملات سنگ آهن ۱۷ درصد ارزش بازار بورس کالا در تالار صنعتی و معدنی را در اختیار گرفته و در جایگاه دوم این تالار قرار دارد.
باتوجه به این حجم از معاملات ایجاد شرایط لازم در جهت راه اندازی قراردادهای آتی این دو محصول ضروری به نظر می رسد. مهم ترین کارکرد و هدف قراردادهای آتی، پوشش ریسک نوسانات قیمت است که اطمینان فروشنده و خریدار کالا نسبت به قیمت ها درآینده را در پی دارد. قراردادهای آتی فولاد اطمینان خاطر تولیدکننده نسبت به قیمت های آینده فولاد و تصمیم گیری برای تولید و فروش در آینده را در پی داشته و قراردادهای آتی سنگ آهن نیز علاوه بر اطمینان تولیدکننده سنگ آهن نسبت قیمت های آینده، توانایی برنامه ریزی برای استخراج و تولید سنگ آهن را شامل می شود. همچنین راه اندازی قراردادهای آتی روی این دو محصول، برآیندی از میزان تقاضای بازار داخلی را به فعالان فولاد و سنگ آهن ارائه خواهد داد.
-
شماره جدید نشریه «چیلان» منتشر شد/ انتظار فولادسازان از دولت جدید
-
کتاب سال فولاد ایران (ویژه ۱۴۰۳) شامل چه مطالبی است؟
-
ثبت رکورد جدید واحد توزین و بارگیری جادهای اپال پارسیان سنگان در پایان مالی ۱۴۰۲
-
شماره آذر ماه نشریه «چیلان» منتشر شد/ «فولاد هوشمند»
-
مشاهده کنید/ کارنامه ۶ ماهه «نگاهی به عملکرد شرکتهای فولادی و معدنی در نیمه نخست ۱۴۰۲»
-
شماره ۱۱۰ نشریه «چیلان» منتشر شد/ «سودآوری در محاق تابآوری؟»
-
مشاهده کنید:از سیر تا پیاز بازار فولاد در یک کتاب / کتاب سال فولاد ایران (ویژه ۱۴۰۲)
-
گزارش ویژه: رویای بر باد رفته سوددهی فولادسازان
-
شماره ۱۰۷ نشریه چیلان/ نگاه نو در سال نو به فولاد در شماره نوروزی نشریه «چیلان»
اکبرگلبو
مدیرعامل شرکت بینالمللی مهندسی سیستمها و اتوماسیون(ایریسا)
اردشیر فاضلی
مدیرعامل شرکت بازرگانی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیکو)
سید رسول خلیفه سلطانی
دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران
مهندس مدنیفر
مدیرعامل شرکت اپال پارسیان سنگان
حمیدرضا طاهری زاده
عضو هیئت مدیره انجمن نوردکاران فولادی ایران
اسدالله فرشاد
عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران
